Khủng hoảng ở Belarus liệu có kết thúc giống như Ukraine hay Armenia?

Cuộc khủng hoảng chính trị sau bầu cử ở Belarus đang kéo theo nhiều cuộc cạnh tranh trong và ngoài nước, trong đó Nga và EU đang đối lập mạnh mẽ về vấn đề này.

Từ sau khi kết quả bầu cử chính thức công bố ông Lukashenko chiến thắng với 80% phiếu bầu hôm 9/6, Belarus chìm trong biểu tình. Hàng trăm ngàn người kéo xuống đường phố thủ đô Minsk và công nhân tại các công ty do nhà nước kiểm soát cũng tham gia đình công.

Trong khi các cuộc biểu tình trên đường phố tiếp tục diễn ra, thủ lĩnh phe đối lập Svetlana Tikhanovskaya, người đã chạy đến Lithuania vào tuần trước đã kêu gọi EU không công nhận kết quả bầu cử “gian lận” ở Belarus. Bà nói rằng, Tổng thống Lukashenko, người tái đắc cử trong cuộc bầu cử "đã mất toàn bộ tính hợp pháp trong mắt nhân dân Belarus".

Bà Svetlana Tikhanovskaya – Thủ lĩnh phe đối lập ở Belarus. Nguồn: mingjingnews.

Bà cũng tuyên bố thành lập Ủy ban Điều phối Quốc gia Belarus, Ủy ban này sẽ "dẫn dắt tiến trình chuyển giao quyền lực một cách hòa bình thông qua đối thoại". Lãnh đạo phe đối lập nói rằng, Ủy ban đã kêu gọi "các cuộc bầu cử tổng thống mới, công bằng và dân chủ hơn". Tổng thống Belarus Lukashenko hôm 18/8 cáo buộc bà Tikhanovskaya "âm mưu chiếm quyền" và nói rằng, hành động của bà sẽ gây ra hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.

Các cuộc biểu tình trên đường phố và bạo lực sau cuộc bầu cử ở Belarus đã khiến ít nhất hai người chết và hàng trăm người bị thương. Các báo cáo cho biết khoảng 7.000 người đã bị bắt. Các cuộc biểu tình và sức ép từ phe đối lập chính trị đã đặt ra câu hỏi về tương lai chính trị của Tổng thống Lukashenko, người đã nắm quyền 26 năm. Liệu Belarus có xảy ra “Cách mạng quảng trường” như ở Ukraine cuối năm 2013 đầu năm 2014 hay không là vấn đề được đặc biệt quan tâm.

Biểu tình ủng hộ Liên minh châu Âu ở Ukraine năm 2013 hoặc EuroMaidan là làn sóng biểu tình ở Ukraine bắt đầu vào đêm 21/11/2013, khi công dân Ukraine xuống đường biểu tình, bắt đầu tại Quảng trường Độc lập (hay Quảng trường Maidan) ở Kiev. Biểu tình xảy ra khi trước đó cùng ngày chính phủ Ukraine tuyên bố hoãn việc ký kết một thỏa thuận hợp tác và thương mại tự do với Liên minh châu Âu "nhằm đảm bảo an ninh quốc gia".

Những người biểu tình cho rằng động thái của chính phủ Ukraine là không dân chủ, ảnh hưởng đến đời sống của họ, cổ vũ cho quan hệ gần gũi hơn với EU. Chẳng bao lâu thì những đòi hỏi lan rộng ra kêu gọi Tổng thống Ukraine Viktor Yanukovych và chính phủ của thủ tướng Azarov từ chức. Cuộc biểu tình bùng phát thành xung đột bạo lực và đã dẫn đến cuộc đảo chính lật đổ chính phủ Yanukovych. Đây được gọi là "cách mạng Ukraine lần thứ hai" xảy ra 10 năm sau cách mạng Cam năm 2004 đòi tái bầu cử.

Tình hình tại Belarus đang đứng trước nguy cơ như vậy, bà Tikhanovskaya – thân phương Tây đã đưa ra lời kêu gọi biểu tình phản đối Tổng thống Lukashenko và yêu cầu bầu cử lại. Theo đó, hàng ngàn người dân Belarus đã biểu tình, đình công trong nhiều ngày qua. Đáng chú ý, cuộc biểu tình ngày 16/8 tại Minsk là cuộc biểu tình lịch sử Belarus, ước tính có hơn 100.000 người tham gia, nhiều nhất từ khi Liên Xô tan rã.

Phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh EU ngày 19/8, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel tuyên bố EU không công nhận kết quả của cuộc bầu cử tổng thống Belarus và sẽ sớm áp dụng các biện pháp trừng phạt. "EU sẽ sớm áp đặt các lệnh trừng phạt với một số người chịu trách nhiệm về các hành vi bạo lực, đàn áp và gian lận bầu cử", ông Michel nói tại hội nghị thượng đỉnh EU vừa qua.

Trước đó, Josep Borrell, nhà ngoại giao chính của EU cũng đã tuyên bố rằng, EU sẽ không công nhận kết quả bầu cử của Belarus và nếu cuộc khủng hoảng chính trị ở Belarus xấu đi, Belarus sẽ bị trừng phạt.

Các cuộc biểu tình ở Belarus diễn ra trong nhiều ngày qua với sự tham gia của hàng nghìn người. Nguồn: mingjingnews.

Nhiều phân tính cho rằng, tình hình chính trị tại Belarus hiện nay vẫn nằm trong tầm kiểm soát của Nga và Belarus. Việc EU muốn thúc đẩy một chính phủ mới thân phương Tây ở Belarus như đã từng làm ở Ukraine sẽ gặp phải nhiều khó khăn. Ngày nay, vị thế của Nga đã khác so với thời điểm Ukraine rối ren.

Nga đã cảnh báo các nhà lãnh đạo EU rằng, sự can thiệp của nước ngoài là "không thể chấp nhận được". Tổng thống Nga Vladimir Putin hôm 18/8 đã điện đàm với Thủ tướng Đức Merkel và Tổng thống Pháp Macron, nhấn mạnh Điện Kremlin sẽ không chấp nhận bất kỳ sự can thiệp nào từ bên ngoài vào Belarus.

Về phía Belarus, Tổng thống Lukashenko cáo buộc lực lượng NATO ở các nước láng giềng Ba Lan và Latvia đang gây ra mối đe dọa cho Belarus. Ông đã đã ra lệnh cho quân đội ở khu vực biên giới phía tây của Belarus nâng cấp sẵn sàng chiến đấu bất cứ lúc nào.

Chuyên gia người Nga Paul Robinson của Đại học Ottawa nhận xét trên các phương tiện truyền thông Nga rằng, Tổng thống Lukashenko có ý chí chính trị mạnh mẽ hơn ông Yanukovych, và phe đối lập ở Belarus dường như cũng không cho thấy quyết tâm dùng đến bạo lực hàng loạt như phe đối lập Ukraine đã làm. Thêm nữa, Quốc hội Belarus nằm dưới sự kiểm soát của ông Lukashenko, và không có khả năng phe đối lập sẽ thành công khởi xướng các thủ tục quốc hội để ông từ bỏ quyền lực.

Cựu Ngoại trưởng Ba Lan Adam Rotfeld thì cho rằng, không thể loại trừ khả năng cuối cùng Lukashenko sẽ xin tị nạn ở Nga. Tuy nhiên, khả năng này là rất nhỏ và có thể Belarus sẽ đi theo mô hình của Armenia. Tức là các cuộc phản đối trong nước cuối cùng dẫn đến một ứng cử viên mà ban đầu Nga không ủng hộ, lên thay thế ông Lukashenko. Do Belarus có tinh thần, văn hóa giống với Nga, và không có xu hướng chống Nga.