Làm chủ công nghệ, phát triển bền vững chương trình điện hạt nhân

Tại các quốc gia phát triển về điện hạt nhân trên thế giới, ngành hạt nhân có ba phần chính: Thứ nhất, các công ty điện lực vận hành các nhà máy điện hạt nhân (Utilities). Thứ hai, cơ quan pháp quy hạt nhân có nhiệm vụ đưa ra hệ thống pháp quy, quy định, yêu cầu ràng buộc về an toàn đối với Utilities để đảm bảo an toàn cho con người và môi trường. Thứ ba, các cơ quan nghiên cứu triển khai (R&D) và hỗ trợ kỹ thuật (Technical Support Organizations - TSO) cho điện hạt nhân.

Với các nước này, có thể R&D cho điện hạt nhân và TSO có sự tách biệt, nhưng ở Việt Nam, do lĩnh vực này vẫn chưa được hình thành rõ nên có thể coi cả hai cùng thuộc một bộ phận chung. 

Do vậy, phải biết rõ về công nghệ, hệ thống trang thiết bị, chức năng, cũng như nắm rõ các quá trình vật lý xảy ra trong các hệ thống và thiết bị nhà máy điện hạt nhân, ảnh hưởng, tương tác giữa các hệ thống, thiết bị, phần này cũng giống như những người vận hành của Utilities.

Đồng thời, phải là đội ngũ có đủ năng lực đánh giá được an toàn cho nhà máy điện hạt nhân, dự báo được những gì có thể xảy ra, ở mức độ nào; và nếu xảy ra thì (tình thế) sẽ ra sao, những cách gì có thể hạn chế được các vấn đề trục trặc xảy ra; có cách nào có thể phòng chống các sự cố, hay giảm thiểu hậu quả của sự cố (nếu xảy ra mặc dù xác suất vô cùng thấp).

Và những người đảm trách công việc nghiên cứu phải có khả năng cao hơn để đề ra được các nhiệm vụ nghiên cứu liên quan, triển khai thực hiện tốt nhiệm vụ nghiên cứu để ngày càng hiểu rõ và nắm sâu hơn về công nghệ, về các vấn đề an toàn, tiến tới hỗ trợ công tác vận hành ở các nhà máy điện hạt nhân đạt tính hiệu quả và kinh tế.

Việt Nam đang bắt đầu chương trình điện hạt nhân. Đội ngũ chuyên gia, những người làm khoa học hiện nay về điện hạt nhân (không nhiều) trước hết sẽ giúp Việt Nam hiểu rõ về công nghệ, các vấn đề an toàn, thực hiện các nhiệm vụ tư vấn về công nghệ và an toàn, về các vấn đề khác liên quan như: đánh giá tác động môi trường, phát tán phóng xạ, hay giữ và quản lý chất thải phóng xạ... Dần dần, đội ngũ những người làm nghiên cứu, tư vấn này sẽ lớn mạnh, có những chuyên gia giỏi (qua đào tạo, đặc biệt là đào tạo ở nước ngoài, đào tạo qua công việc hiện nay), họ sẽ xây dựng năng lực khoa học về những lĩnh vực hỗ trợ cho điện hạt nhân. Ví dụ như về vật lý lò hạt nhân, về nhiên liệu, vật liệu hạt nhân, về cơ học dòng chảy, về thủy nhiệt, đo lường điều khiển...

Việt Nam chỉ có thể làm chủ công nghệ điện hạt nhân, đảm bảo an toàn và ngành điện hạt nhân phát triển bền vững khi sở hữu đội ngũ chuyên gia giỏi, hùng hậu, góp phần đưa những lĩnh vực khoa học này phát triển ở mức độ cao và đạt trình độ quốc tế. 

Với điều kiện Việt Nam hiện nay, nhiệm vụ quan trọng và thiết thực hiện nay đối với đội ngũ nghiên cứu là tham gia thực hiện Thẩm định báo cáo Nghiên cứu khả thi (FS) và Báo cáo Phân tích an toàn (SAR) Nhà máy Điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2. Tuy chưa mạnh như các nước đã phát triển về điện hạt nhân, nhưng đội ngũ hiện nay của Việt Nam có thể tham gia thực hiện được nhiều nhiệm vụ liên quan đến Thẩm định này.

Quá trình tham gia thực hiện nhiệm vụ Thẩm định sẽ vô cùng quan trọng và quý giá để chúng ta tích lũy kinh nghiệm, học hỏi, dần dần nâng cao năng lực của đội ngũ nghiên cứu hiện nay (đào tạo thông qua công việc). Đội ngũ cán bộ nghiên cứu hiện nay chủ yếu làm việc tại Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam, và Viện là đơn vị nghiên cứu hỗ trợ kỹ thuật cho các cơ quan thực hiện vai trò quản lý nhà nước về hạt nhân. Do đó, việc cán bộ nghiên cứu của Viện tham gia thực hiện Thẩm định cũng hoàn toàn phù hợp.

Tuy nhiên, để đào tạo được đội ngũ cán bộ nghiên cứu triển khai phù hợp với yêu cầu, cần có sự chỉ đạo quyết tâm của Chính phủ. Cùng với đó là việc thực hiện một cách nghiêm túc Chương trình đào tạo chuyên gia điện hạt nhân (NEST) mà Viện Năng lượng Nguyên tử Việt Nam đề xuất vào năm 2014. Dự kiến, Chương trình sẽ lựa chọn những kỹ sư, cử nhân xuất sắc về chuyên môn ở những chuyên ngành phù hợp, giỏi ngoại ngữ từ các trường đại học của Việt Nam để tham gia khóa học PGTP (Post Graduate Training Program) của Viện trong vòng chín tháng với các nội dung: những môn cơ bản về năng lượng hạt nhân, quản lý điện hạt nhân, vật lý lò phản ứng, cơ- thủy nhiệt, đo lường điều khiển, động học lò, mô hình và mô phỏng, vật liệu và nhiên liệu hạt nhân… Giảng viên của PGTP sẽ là các chuyên gia của Viện (đang làm việc hoặc đã về hưu nhưng vẫn có khả năng tham gia đào tạo), giáo sư, chuyên gia quốc tế, cũng như chuyên gia người Việt Nam ở nước ngoài.