Chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người có được xác định là hành vi mua bán người ?

Hỏi: Tôi được biết tại báo cáo của Bộ Công an, trong 6 tháng đầu năm 2022, lực lượng chức năng đã phát hiện, điều tra 33 vụ, 75 đối tượng phạm tội mua bán người theo Điều 150 và Điều 151, Bộ luật Hình sự.  

Toà án nhân dân các cấp đã đưa ra xét xử 29 vụ, 61 bị cáo phạm các tội danh mua bán người được quy định Điều 150, Điều 151, Bộ luật Hình sự và 1 vụ/1 bị cáo phạm tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người quy định tại Điều 154, Bộ luật Hình sự.

Xin luật sư cho biết thế nào là hành vi chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người, đây có được xem là hành vi buôn bán người hay không? Những yếu tố nào đủ cấu thành tội danh mua bán người?

Hoàng Mạnh Hào (Sơn Tây, Hà Nội) 

Luật sư trả lời:

Chào bạn Hào !

Câu hỏi của bạn tôi xin giải đáp như sau:  Hiện nay, việc hiến, lấy mô, bộ phận cơ thể người được quy định trong Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác năm 2006. Đây là hành lang pháp lý quan trọng trong việc đảm bảo thực hiện các hoạt động về hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác, góp phần chữa bệnh mang lại sự sống cho nhiều bệnh nhân, đặc biệt đối với các bệnh nhân mắc bệnh mãn tính, hiểm nghèo. 

Tuy nhiên, cũng vì vậy mà nhiều đối tượng xấu đã lợi dụng hoạt động nhân đạo này để trục lợi, thực hiện hành vi mua bán, chiếm đoạt mô, tạng trái pháp luật vì mục đích thương mại hoặc mục đích cá nhân khác. Thực trạng này vẫn đang âm thầm diễn ra, gây hậu quả xấu cho xã hội. Điều này cần thiết phải có biện pháp xử lý trách nhiệm hình sự để răn đe, phòng ngừa tội phạm.

​Về hành vi chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người hiện nay được quy định tại điều 154 Bộ luật Hình sự về Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người. Theo đó, hành vi này được xác định là trường hợp người phạm tội sử dụng các hành vi như dùng bạo lực, cưỡng ép, bắt cóc... tác động lên thân thể nạn nhân để lấy bộ phận trên cơ thể nạn nhân, mục đích của hành vi chiếm đoạt có thể không vì lợi nhuận, mà có thể vì bất cứ mục đích nào.

​Ngoài ra, hành vi chiếm đoạt bộ phận cơ thể người cũng có thể được coi là tình tiết định khung tăng nặng trách nhiệm hình sự trong tội Mua bán người theo quy định tại Điều 150 Bộ luật Hình sự và tội Mua bán người hoặc mua bán người dưới 16 tuổi theo điều 151 Bộ luật Hình sự. Cụ thể, để thỏa mãn tội danh này thì người phạm tội phải có hành vi mua, bán, chuyển giao, tiếp nhận người nhằm mục đích lấy bộ phận người. 

Còn trong trường hợp chỉ có hành vi như dùng bạo lực, cưỡng ép, bắt cóc.. .tác động lên thân thể nạn nhân để lấy bộ phận trên cơ thể nạn nhân mà không có hành vi mua, bán người thì không thỏa mãn tội danh này mà sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người theo Điều 154 Bộ luật Hình sự.

Đối với câu hỏi, các yếu tố nào cấu thành tội phạm mua bán người hoặc mua bán người dưới 16 tuổi, theo điều 150, 151 Bộ luật Hình sự cần có đủ 4 yếu tố cấu thành sau:

​Về khách thể: Tội phạm xâm hại đến danh dự nhân phẩm con người. Coi con người như là một món hàng hóa để trao đổi trên thị trường. Nạn nhân là người dưới 16 tuổi ( theo điều 151) hoặc trên 16 tuổi ( điều 150).

​Về mặt khách quan: Dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, lừa gạt hoặc băng thủ đoạn khác thực hiện một trong các hành vi như: Chuyển giao hoặc tiếp nhận người để giao, nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác; chuyển giao hoặc tiếp nhận người để bóc lột tình dục, cưỡng bức lao động, lấy bộ phận cơ thể của nạn nhân hoặc vì mục đích vô nhân đạo khác; tuyển mộ, vận chuyển, chứa chấp người khác để thực hiện hành vi quy định tại điểm a hoặc điểm b khoản này.

​Về chủ thể: Bất kỳ người nào từ đủ 14 tuổi trở lên có năng lực trách nhiệm hình sự.

​Về mặt chủ quan: Lỗi của người phạm tội là lỗi cố ý trực tiếp với mục đích vụ lợi hoặc mục đích bóc lột hoặc mục đích vô nhân đạo khác.

​Đối với Tội mua bán người ( điều 150 Bộ luật Hình sự) thì mức hình phạt cao nhất là 20 năm tù, còn tội Mua bán người dưới 16 tuổi ( điều 151 Bộ luật Hình sự) thì mức hình phạt cao nhất là tù chung thân.

Luật sư Đặng Văn Cường, Đoàn Luật sư TP Hà Nội.