Vì sao Nhật Bản giúp Philippines tăng cường sức mạnh hải quân?

Theo giáo sư Yoichiro Sato ở Đại học châu Á - Thái Bình Dương Ritsumeikan, quá trình hội nhập kinh tế với Đông Nam Á ngày càng tăng cùng với sự phụ thuộc của Nhật Bản vào năng lượng nhập khẩu từ Ấn Độ Dương đồng nghĩa với việc Đông Nam Á đã trở thành một phần quan trọng trong vấn đề an ninh của Nhật Bản.   

Trong bài viết đăng trên tờ Diễn đàn Đông Á, giáo sư Yoichiro Sato cho rằng, Philippines là trọng tâm hỗ trợ hàng hải của Nhật Bản. Một số vụ cướp biển đã xảy ra tại khu vực Biển Đông và Philippines không đủ khả năng thực thi pháp luật trong lãnh hải của mình. Năm 1998, Nhật Bản đã giúp Philippines xây dựng lực lượng bảo vệ bờ biển dân sự, đồng thời đảm bảo huấn luyện cho đến nay. Lo ngại về nguy cơ khủng bố tại Nam Mindanao và khu vực biển xung quanh cũng khiến Philippines được Nhật Bản ưu tiên trợ giúp. Quyết định cung cấp tàu tuần tiễu của Thủ tướng Abe đã thể hiện việc mở rộng chính sách hỗ trợ lâu dài này.   

Nhưng ông Yoichiro Sato cũng khẳng định, tuy nhiên, đây không phải là những lý do duy nhất để Nhật Bản cung cấp trợ giúp. Áp lực từ sức mạnh hải quân Trung Quốc ngày càng tăng tại biển Hoa Đông và Biển Đông cũng là một nguyên nhân khiến Nhật Bản hỗ trợ Philippines.

Mặc dù Nhật Bản không nghiêng về bên nào trong tranh chấp chủ quyền tại Biển Đông nhưng vấn đề an toàn và duy trì tự do hàng hải khiến Nhật Bản tích cực tham gia các cuộc đối thoại an ninh khu vực. Nhật Bản coi căng thẳng hải quân giữa Trung Quốc và Philippines liên quan đến bãi đá Scarborough năm 2012 là một tín hiệu cho thấy Trung Quốc có xu hướng sẵn sàng sử dụng sức mạnh để khẳng định vị trí của mình trong các tranh chấp lãnh thổ. Mặc dù 10 tàu tuần tiễu dành cho Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Philippines không dẫn tới thay đổi lớn trong cân bằng sức mạnh hàng hải trước Trung Quốc nhưng sự hỗ trợ của Nhật Bản là một thông điệp rõ ràng rằng nước này đang giám sát chặt chẽ hành động của Trung Quốc.   

Tàu chiến hiện đại nhất của Hải quân Philippines.

Liên minh Hoa Kỳ - Nhật Bản cần có sự đảm bảo tự do hàng hải ở Biển Đông và Hoa Đông trước việc Trung Quốc đặt mục tiêu lâu dài nhằm biến các khu vực này thành ao nhà. Trong bối cảnh một số nước Đông Nam Á vẫn cảnh giác trước sự hiện diện của Hải quân Hoa Kỳ tại Biển Đông, Hoa Kỳ và Nhật Bản theo dõi chặt chẽ các cuộc đàm phán song phương giữa Trung Quốc và các quốc gia trong khu vực. Hai nước này lo ngại các thỏa thuận song phương có thể ảnh hưởng tới quyền tự do hàng hải hiện nay.   

Mặc dù có sự khác biệt về tình huống pháp lý quốc tế trong các cuộc tranh chấp tại Biển Đông và Hoa Đông nhưng Nhật Bản coi hai vấn đề này cùng song song phát triển. Cam kết của Hoa Kỳ đối với an ninh khu vực là thiết yếu đối với cả hai vấn đề này. Đây chính là lý do khi Hoa Kỳ không can thiệp vào tranh chấp Scarborough, Nhật Bản đã cố gắng đưa Hoa Kỳ ra khỏi chính sách trung lập giữa các đồng minh châu Á và Trung Quốc. Đối với các nhà lãnh đạo chính trị bảo thủ Nhật Bản, cam kết của Tổng thống Barrack Obama trong ''tái cân bằng'' cần được trợ giúp từ triển khai lực lượng thực tế. Theo quan điểm này, quyết định trợ giúp của Thủ tướng Abe là nhằm Hoa Kỳ cam kết mạnh mẽ hơn đối với an ninh khu vực.   

Cuối cùng, trợ giúp của Nhật Bản đối với Philippines là một tín hiệu gửi tới ASEAN rằng nước này ủng hộ sự đoàn kết của ASEAN trong vấn đề Biển Đông. Nỗ lực chia để trị của Trung Quốc đối với các nước Đông Nam Á đã thành công trong năm 2012, khi Campuchia trên cương vị chủ tịch ASEAN đã phản đối ra tuyên bố chung về vấn đề này.

Các nước lục địa Đông Nam Á không liên quan đến tranh chấp trên biển là những nước dễ tổn thương nhất trước chiến lược ngoại giao của Trung Quốc do nền kinh tế quy mô nhỏ của họ phụ thuộc nặng nề vào Trung Quốc. Cả ASEAN và Nhật Bản cần chứng tỏ vai trò ngoại giao của mình trước sự bành trướng của Trung Quốc. Nỗ lực của Nhật Bản không đủ để tạo ra một mạng lưới cứng rắn kiềm chế Trung Quốc nhưng nước này cần ủng hộ một ASEAN thống nhất không có sự can dự của Trung Quốc. Trợ giúp của Nhật Bản đối với Philippines thể hiện nước này sẵn sàng giúp đỡ ASEAN thống nhất.   

Với những lý do trên, quyết định của ông Abe trong tăng cường hỗ trợ Philippines có ba mục tiêu: kiềm chế Trung Quốc; thức tỉnh Hoa Kỳ và trấn an ASEAN. Lòng tin của ASEAN được tăng lên nhờ Nhật Bản sẵn sàng đóng một vai trò chủ động trong ngoại giao an ninh tại khu vực.