Kĩ năng “xử gọn” bài nghị luận xã hội, nghị luận văn học trong đề thi Văn vào lớp 10

Cô Văn Trịnh Quỳnh An, giáo viên môn Ngữ văn tại Hệ thống Giáo dục HOCMAI đưa ra một số lưu ý kĩ năng giúp học sinh dễ dàng chinh phục được các dạng bài nghị luận xã hội, nghị luận văn học trong đề thi vào lớp 10 môn Văn.

Ảnh minh họa

Nghị luận xã hội: Chỉ rõ vấn đề cần nghị luận

Trong đề thi Văn vào lớp 10 ở phần Nghị luận xã hội, đề bài thường yêu cầu học sinh chọn 1 trong 3 quan điểm. Do đó, ngay ở phần mở bài, các em phải chỉ rõ vấn đề nghị luận để người chấm bài dễ dàng biết được vấn đề mà các em lựa chọn. Sau đó, học sinh sẽ dễ dàng triển khai ở phần thân bài hơn.

Nếu đảm bảo được hình thức của 1 bài văn nghị luận xã hội, học sinh đã được 0,25 điểm: Mở bài giới thiệu được vấn đề, thân bài triển khai vấn đề, kết bài phải khẳng định lại được vấn đề.

Một trong những phương pháp để học sinh có thể làm được bài tốt hơn, đó là hãy chia đoạn ở phần thân bài. Phần thân bài sẽ triển khai các ý bao gồm: giải thích, bàn luận, mở rộng, nêu bài học. Mỗi phần này các em hãy chia ra 1 đoạn để ý của mình được rõ ràng và sáng sủa hơn. Những bài văn trình bày rõ ràng, sáng ý luôn chiếm được nhiều cảm tình của người chấm điểm.

Yêu cầu quan trọng khi làm bài nghị luận xã hội là phải có dẫn chứng thực tế. Học sinh có thể lấy dẫn chứng từ những trường hợp là con người, hoạt động, tổ chức, phong trào cụ thể hoặc dùng lập luận của mình để tạo ra một dẫn chứng. Tuy nhiên, các em thường mắc phải lỗi, đó là lấy dẫn chứng không đúng cho yêu cầu cần nghị luận, hoặc lấy những dẫn chứng không tiêu biểu. 

Nghị luận văn học: Phân biệt dạng đề liên hệ và thể hiện cảm nhận 

Trong bài thi Văn vào lớp 10 ở phần nghị luận văn học, học sinh cần nắm chắc tác phẩm. Đề thi sẽ không yêu cầu các em phải phân tích quá sâu sắc hay thể hiện những kiến giải của bản thân. Yêu cầu đơn giản là cần biết viết 1 bài văn nghị luận về tác phẩm văn học (đoạn văn, đoạn thơ, nhân vật). Đây là kiểu bài đơn giản, tuy nhiên học sinh phải nắm được cách làm cơ bản: mở bài giới thiệu vấn đề, thân bài triển khai vấn đề, kết luận tổng kết vấn đề. Khi triển khai vấn đề, hãy nhớ phải luôn bám sát đề.

Bên cạnh đó, học sinh cũng cần phải phân biệt dạng đề liên hệ hoặc dạng đề thể hiện cảm nhận về 2 tác phẩm. Với dạng đề liên hệ, học sinh thường mắc phải lỗi sai là phân tích luôn cả tác phẩm liên hệ. Đây là thao tác dư thừa. Khi liên hệ, các em chỉ cần tìm ra được điểm tương đồng với văn bản có sẵn. Còn ở dạng đề thể hiện cảm nhận về 2 tác phẩm, các em phải phân tích cả 2 tác phẩm thông qua việc làm rõ các yếu tố nghệ thuật.

VD: Dạng đề liên hệ thực tế ở đề thi năm 2019: “Cảm nhận của em về tình cảm mà người cha dành cho con trong tác phẩm Chiếc lược ngà của nhà văn Nguyễn Quang Sáng. Từ đó liên hệ với thực tế cuộc sống hoặc với một tác phẩm khác cũng viết về đề tài gia đình để thấy được sức mạnh của tình cảm gia đình”.

Học sinh hãy chú ý cụm từ “để thấy được sức mạnh gia đình”. Như vậy, chỉ cần qua tác phẩm mà các em liên hệ để thấy được sức mạnh của tình cảm gia đình. Chẳng hạn, học sinh có thể liên hệ tác phẩm Bếp lửa, vì bài thơ này cũng có chủ đề về gia đình (tình bà cháu). Theo đó, cần phân tích được tình bà cháu thiêng liêng đã soi bước cháu trong cuộc đời, thắp lên trong cháu những ngọn lửa yêu quê hương, yêu đất nước... Đó chính là sức mạnh của tình cảm gia đình.

Dạng đề thể hiện cảm nhận, ví dụ: Cảm nhận về ước muốn của 2 nhà thơ Thanh Hải và Viễn Phương qua 2 đoạn thơ sau: “Ta làm con chim hót/ Ta làm một cành hoa/ Ta nhập vào hòa ca/ Một nốt trầm xao xuyến” (Thanh Hải) và “Mai về miền Nam thương trào nước mắt/ Muốn làm con chim hót quanh lăng Bác/ Muốn làm đóa hoa tỏa hương đâu đây/ Muốn làm cây tre trung hiếu chốn này” (Viễn Phương). Với dạng đề này, học sinh cần chỉ ra được ước muốn của nhà thơ Thanh Hải và nhà thơ Viễn Phương thông qua việc làm rõ các yếu tố nghệ thuật trong đoạn thơ, đoạn văn mà các em được yêu cầu. 

Hoàng Thanh (ghi)