Khi lòng tin sa sút, nguy cơ quân sự hóa Biển Đông là rất đáng lo ngại

Một hòn đảo thuộc quần đảo Trường Sa của Việt Nam.

Phát biểu tại đây, PGS. TS Nguyễn Vũ Tùng – Giám đốc Học viện Ngoại giao cho rằng bất chấp những nỗ lực nhằm phân tích, nhận định về các khía cạnh khác nhau về của vấn đề Biển Đông, từ lịch sử, an ninh, chính trị, cho đến pháp lý, kinh tế và các vấn đề an ninh phi truyền thống và đề xuất nhiều sáng kiến, giải pháp, Biển Đông vẫn là một trong những bài toán khó hiểu, khó lường đối với giới nghiên cứu, học giả quốc tế.

Ông nhận định rằng mỗi năm lại có diễn biến mới nảy sinh, làm cho vấn đề Biển Đông ngày càng trở nên phức tạp và khó giải quyết.

“Mối liên hệ đan xen giữa nhiều tranh chấp, sự tác động qua lại giữa nhiều nhân tố bao gồm hệ thống quốc tế, thể chế khu vực, chính sách quốc gia – nhất là của các nước lớn, các bên có đòi hỏi chủ quyền và các bên liên quan khác - các phát triển trong chính trị nội bộ tiếp tục biến Biển Đông thành một điểm nóng hội tụ của nhiều lớp mâu thuẫn, cạnh tranh địa chiến lược của thế giới và khu vực” – ông Tùng nói.

Theo ông, kể từ khi có phán quyết của Toà Trọng tài tháng 7/2016, tình hình Biển Đông đã có nhiều chuyển biến tích cực. Trong đó tín hiệu lạc quan nhất đối với các nhà quan sát là, tin tức về những sự vụ, va chạm nghiêm trọng xảy ra trên biển trong năm vừa qua đã giảm so với các năm trước.

Đồng thời vấn đề Biển Đông tiếp tục được đề cập tại các diễn đàn đa phương quốc tế và khu vực, trong thảo luận song phương giữa nhiều nước. Các thành tố liên quan đến Biển Đông như hòa bình giải quyết tranh chấp, không sử dụng vũ lực và đe dọa sử dụng vũ lực, thượng tôn pháp luật, tôn trọng tiến trình ngoại giao và pháp lý, các quan ngại về các hoạt động cải tạo, quân sự hóa các cấu trúc tại Biển Đông . . . vẫn tiếp tục được nêu lên.

Ngoài ra, trên bàn đàm phán ngoại giao, ASEAN và Trung Quốc đã hoàn thành bộ khung COC, thiết lập đường dây nóng giữa các Bộ Ngoại giao để xử lý các tình huống khẩn cấp trên biển, đồng thời thông qua Tuyên bố về thực thi Bộ quy tắc phòng ngừa đâm va trên biển (CUES).

Trong chuyến thăm của Tổng thống Trump đến Tokyo vào tháng 11 vừa qua, Nhật và Mỹ đã ký thoả thuận để cung cấp các nguồn đầu tư cơ sở hạ tầng chất lượng cao cho khu vực Ấn Độ-Thái Bình Dương.

Tại hội nghị Thượng đỉnh doanh nghiệp APEC (CEO Summit) tại Đà Nẵng, Tổng Thống Mỹ Donald Trump tái khẳng định cam kết của Mỹ với khu vực với Tầm nhìn "Ấn Độ-Thái BÌnh Dương tự do và cởi mở" hướng đến bảo vệ hoà bình và thịnh vượng cho một khu vực rộng lớn.

PGS. TS Nguyễn Vũ Tùng – Giám đốc Học viện Ngoại giao

Tuy nhiên ông Tùng nhận định rằng, từ góc độ hệ thống, trật tự trên biển bị xói mòn do luật pháp quốc tế vẫn chưa được tôn trọng đầy đủ. Việc phán quyết của Toà trọng tài không được tôn trọng đe dọa tính toàn vẹn của công ước Liên Hợp quốc về Luật Biển.

“Khi "lòng tin chiến lược" tiếp tục sa sút, nguy cơ "quân sự hoá Biển Đông" vẫn là điều đáng quan ngại nhất, bởi hạ tầng trên các đảo nhân tạo trong trạng thái sẵn sàng để triển khai một lực lượng quân sự lớn, có khả năng thay đổi cơ bản cán cân sức mạnh ở Trường Sa và trên các vùng biển lân cận cũng như tạo ra khả năng va chạm, thậm chí xung đột” – ông cho hay.

Ngoài ra, một vấn đề đáng lo ngại là thực tế, một phần lớn ngân sách của các quốc gia tiếp tục được đầu tư hiện đại hoá lực lượng vũ trang. Theo Viện Hoà Bình Stockhom, khu vực Châu Á-Thái Bình Dương có mức tăng trưởng chi tiêu quốc phòng nhanh nhất, lên đến 450 tỉ trong năm 2016, tương đương với mức tăng 4,6% so với năm 2015.

Từ các lập luận trên, ông Tùng đánh giá rằng những diễn biến trong năm qua và bức tranh tình hình Biển Đông trong năm tới có thể thấy là ngày càng phức tạp khiến chúng ta không thể yên tâm với những tiến bộ đã đạt được. Cần phải có những giải pháp toàn diện, lâu dài và bền vững hơn để ngăn chặn vấn đề Biển Đông trở nên trầm trọng, từ đó đe doạ "hệ sinh thái an ninh" của toàn khu vực.