Giám đốc học viện Ngoại giao: "Bất an và lo ngại vẫn đè nặng Biển Đông"

Các tàu vận tải của Việt Nam hoạt động trên vùng biển Trường Sa.

Phát biểu khai mạc Hội thảo, PGS. Nguyễn Vũ Tùng, Giám đốc Học viện Ngoại giao Việt Nam (DAV) cho rằng Biển Đông vẫn là "một trong những bài toán khó hiểu, khó lường đối với giới nghiên cứu và học giả quốc tế" và "điểm nóng hội tụ" của nhiều lớp mâu thuẫn, cạnh tranh địa chiến lược của thế giới”.

Theo ông, từ sau Phán quyết của Tòa Trọng tài, tình hình Biển Đông có nhiều chuyển biến tích cực, tuy nhiên nhìn trong tổng thể và dài hạn hơn, bất an và lo ngại vẫn đè nặng bởi nỗi lo trước nguy cơ "vô trật tự và xung đột.” Từ góc độ hệ thống, trật tự trên biển bị xói mòn do luật pháp quốc tế vẫn chưa được tôn trọng đầy đủ. Xét từ góc độ khu vực, những nỗ lực nhằm quản lý tranh chấp vẫn mang tính “đối phó” và “chắp vá”.

Một nghịch lý còn tồn tại là mặc dù có nhiều sáng kiến hợp tác nhưng kết quả thực chất lại hết sức hạn chế, do thiếu hụt “lòng tin chiến lược”. Trước những diễn biến ngày càng phức tạp ở Biển Đông, Ông Nguyễn Vũ Tùng cũng kêu gọi các nhà khoa học phân tích kỹ lưỡng và đề xuất những giải pháp toàn diện, lâu dài bền vững, và những cách tiếp cận thiết thực để quản lý tranh chấp, giảm thiểu căng thẳng, tận dụng cơ hội hợp tác và giải quyết vấn đề triệt để hơn.

Cũng trong phiên khai mạc, Thẩm phán Vladimir Vladimirovich Golitsyn (Nguyên Chánh án Tòa án Quốc tế về Luật biển/ ITLOS) đã có bài phát biểu quan trọng về vai trò và đóng góp của Tòa án và Trọng tài trong các tranh chấp biển, về những thách thức của Tòa án Quốc tế trong việc giải quyết tranh chấp biển.

Thẩm phán đánh giá "vai trò của các cơ quan tài phán quốc tế không nên bị đánh giá thấp" bởi sự hình thành của các Tòa là một nhân tố quan trọng trong việc phát triển nguyên tắc thượng tôn luật pháp quốc tế và quản trị biển. Khi thực hiện những chức năng nhiệm vụ, Tòa án Quốc tế về Luật biển dần dần trở thành "một cơ quan về khoa học luật pháp, đóng góp vào sự phát triển tiến bộ của luật biển và quản trị biển quốc tế." Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, các Tòa cũng thường "rơi vào thế khó" trước những thách thức khách quan và nội tại nảy sinh từ ba xu hướng quốc tế đang hình thành.

Thứ nhất, các quốc gia hiện nay có xu hướng sử dụng các thủ tục tư pháp quốc tế cho mục đích chính trị và phán quyết chỉ được coi là một trong những công cụ nhằm đạt được kết quả thuận lợi cuối cùng bằng các biện pháp khác.

Thứ hai, ông cho rằng tồn tại nguy cơ các cơ quan tài phán quốc tế đôi khi không nhớ rõ vai trò của mình trong việc thúc đẩy giải quyết tranh chấp.

Cuối cùng là thách thức nảy sinh từ sự tồn tại của nhiều cơ quan tài phán quốc tế, cụ thể là vấn đề thẩm quyền của Tòa ICJ đối với các tranh chấp nảy sinh theo Công ước trên cơ sở các bên chấp nhận thẩm quyền của ICJ theo Điều 36 khoản 2 của Quy chế tòa này, thay vì trên cơ sở lựa chọn thủ tục theo điều 287 của Công ước. Do vậy, khả năng đóng góp của các cơ quan tài phán vào hoà bình và ổn định sẽ phụ thuộc vào lập trường của nhiều bên trong hệ thống giải quyết tranh chấp này.

Sau hai bài phát biểu mở đầu, Hội thảo bước vào phiên đầu tiên, đánh giá các diễn biến tại Biển Đông trong năm vừa qua.

Các đại biểu tham dự hội nghị.

Dự kiến hội thảo sẽ diễn ra trong hai ngày với gần 200 đại biểu tham dự, trong đó có gần 90 học giả quốc tế, 70 học giả và đại biểu Việt Nam, 20 đại diện từ 17 cơ quan đại diện nước ngoài tại Việt Nam và 60 phóng viên thuộc 35 hãng tin trong và ngoài nước tham dự hội thảo.

Diễn ra trong bối cảnh nhiều sự kiện ngoại giao quan trọng trong khu vực như Hội nghị cấp cao APEC 2017, Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 31 và các hội nghị cấp cao liên quan vừa được tổ chức, Hội thảo Quốc tế lần thứ 9 về Biển Đông đem đến cơ hội cho các học giả Việt Nam và quốc tế có cách nhìn thấu đáo về tình hình Biển Đông trong năm qua từ nhiều góc độ, phân tích và thảo luận các biện pháp duy trì hòa bình và ổn định trong khu vực và thúc đẩy hợp tác.

Với gần 30 bài tham luận sẽ được các đại biểu trình bày trong hai ngày, Hội thảo chia thành 7 phiên, bao gồm: Đánh giá diễn biến trên Biển Đông; Quan hệ quốc tế và trật tự dựa trên pháp lý trên Biển Đông; Cân bằng quân sự và bán quân sự ở Biển Đông; Các hoạt động trên biển: Nguồn gốc của xung đột hay lĩnh vực để hợp tác; Các khía cạnh pháp lý trên Biển Đông; Các sáng kiến thúc đẩy phát triển bền vững và hợp tác; bộ Quy tắc ứng xử (COC): Nội dung và tiến trình.