Đường lậu tràn lan: Nguy cơ phá sản ngành mía đường

Nguy cơ nông dân trông mía rồi chặt bỏ đang dễ xảy ra.
“Sống dở, chết dở” với tồn kho
Ông Nguyễn Hải, Tổng Thư ký Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA) cho biết tại cuộc họp gấp với các doanh nghiệp mía đường ngày 29/9: Trong niên vụ 2012/2013, 41 nhà máy đường trong cả nước đã sản xuất được 1,53 triệu tấn đường thành phẩm. Trong đó, lượng đường tồn kho luôn luôn cao trong mọi thời điểm. Tính từ đầu vụ, tồn kho chỉ ở mức 178.000 tấn thì đến tháng 5/2013, lượng đường tồn kho tăng đến mức kỷ lục là 580.000 tấn. Đến thời điểm hiện tại, lượng đường tồn kho vẫn còn ở mức cao ngất ngưởng, trên 400.000 tấn. Trong đó, chủ yếu là đường tinh luyện (RE).
Theo ông Hải, nguyên nhân khiến lượng đường tồn kho cao như vậy là do lượng đường tạm nhập tái xuất cùng với đường nhập lậu diễn ra ở khắp mọi nơi trên cả nước. Miền Bắc có cảng Hải Phòng là nơi tập kết đường lậu “nóng” nhất. Miền Trung, tại dòng sông Sê Pôn, chạy qua Khu Kinh tế thương mại Lao Bảo, Quảng Trị cũng ngày đêm “sốt xình xịch” với buôn lậu đường. Tại các tỉnh phía Nam, đường lậu cũng đang “nóng” dần lên trên sông Châu Đốc, An Giang. Đường nhập lậu chủ yếu từ Thái Lan, Trung Quốc, Ấn Độ...
VSSA dự kiến, số đường lậu có thể lên tới 500.000 tấn trong năm 2013, chiếm 1/3 sản lượng đường của cả nước. Chưa kể, hạn ngạch thuế quan nhập khẩu đường trong năm 2013 là 72.500 tấn. “Với các nguồn đường tham gia vào thị trường bằng nhiều đường khác nhau như vậy thì làm sao các nhà máy trong nước có thể tiêu thụ được đường?” - ông Lê Văn Thanh, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Mía đường Lam Sơn bức xúc.
Ông Thanh cho biết thêm, hiện Công ty Lam Sơn đang tồn kho khoảng 12.000 tấn đường RE. Giá đường RE tiêu thụ hiện nay rất thấp, khoảng 14.500 – 15.000 đồng/kg. Giá này sẽ tác động làm cho giá đường cấp thấp (RS) vụ mới 2013-2014 cũng sẽ bị hạ thấp. Điều này sẽ tác gây động mạnh đến giá mía không thể giữ được như niên vụ cũ, nguy cơ dẫn đến cảnh nhiều nhà máy đường sẽ phải đóng cửa, còn hàng ngàn nông dân trồng mía rơi vào điệp khúc “trồng - chặt”.
Cũng trong tình trạng đang “ngồi trên đống lửa” là Công ty TNHH Công nghiệp KCP Việt Nam. Ông R.Subbaiah, Tổng giám đốc Công ty cho hay: Niên vụ 2012-2013, KCP đã sản xuất được 9 triệu tấn đường và còn tồn kho 38.000 tấn. Đây là mức tồn kho cao nhất trong các nhà máy đường hiện nay. Đáng lo ngại hơn, khi 65% lượng đường KCP đã bán ra không đủ để trả tiền mía cho nông dân. Các hợp đồng từ phía các đối tác cũng bị huỷ khá nhiều. Và để giải quyết lượng đường tồn, các nhà máy đường lại tiếp tục phải cạnh tranh lẫn nhau để đẩy hàng ra thị trường. "Như vậy, giá sẽ còn xuống nữa trong thời gian tới", TGĐ công ty này dự báo.
“Hấp hối” chờ… cơ chế
Ông R.Subbaiah gay gắt cho rằng, thị trường trong nước đang dư thừa một lượng đường lớn RE nhưng năm nào Bộ Công thương cũng cấp quota nhập khẩu hàng trăm ngàn tấn đường về nước với giá rẻ tạo ra thế cạnh tranh không bình đẳng. “Như vậy, chúng ta chỉ làm lợi cho nông dân nước khác, còn nông dân Việt Nam sẽ bị thua thiệt. Còn doanh nghiệp chỉ đi vào con đường chết mà thôi”, ông R.Subbaiah nói.
Đáng lưu ý, gần đây còn phát sinh thêm trường hợp tạm nhập tái xuất. Lợi dụng lỗ hổng từ cơ chế này, hàng loạt đối tượng đã đăng ký tạm nhập đường nguyên liệu để sản xuất ra sản phẩm khác như sữa, bánh kẹo… để xuất khẩu. Thậm chí, kể cả việc tạm nhập đường thô để luyện thành đường tinh luyện rồi xuất khẩu. Điều này, chẳng khác nào là hợp thức hóa việc buôn lậu đường qua tạm nhập tái xuất.
Ông Đỗ Thành Liêm, Phó Chủ tịch VSSA cũng thừa nhận: “Cơ chế của các bộ, ngành vẫn còn rất khó hiểu. Bản thân chúng tôi là thành viên Hiệp hội nhưng việc mỗi năm nhập khẩu bao nhiêu, ai được cấp quota đều là bí mật, chúng tôi không được biết. Do đó, rất khó để nắm bắt và giải quyết được rối loạn của thị trường”.
Trước tình hình nan giải trên, VSSA cho biết sẽ đề nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép tiếp tục xuất khẩu đường tiểu ngạch không hạn chế chủng loại. Số lượng xuất khẩu thì căn cứ vào dự báo lượng dư thừa. Việc cấp phép cần kịp thời công khai, minh bạch và thông thoáng thủ tục.
Đồng thời, VSSA đề nghị cơ quan chức năng ngăn chặn triệt để hơn nạn nhập lậu đường, đặc biệt là biên giới thuộc Châu Đốc – An Giang. VSSA cũng cho rằng Chính phủ cũng cần kiểm soát chặt chẽ đường tạm nhập tái xuất nếu chưa cho ngừng hoạt động này.