Về làng có nghề nuôi dê truyền thống

Không biết con dê được thuần dưỡng từ khi nào, chỉ biết rằng xã Sơn Tiến (huyện Hương Sơn, Hà Tĩnh) là làng có nghề nuôi dê truyền thống từ bao đời nay. Xứ sở này thuần dưỡng dê “mát tay“ hơn nhiều vùng khác bởi đồi cao lắm cây lá, bờ xôi ruộng mật lắm cỏ non.

Nuôi dê “thả” nhanh lớn hơn dê “nhốt” 

Năm nay lũ không về, sắp đến độ xuân sang, cây cối từ vườn nhà đến đồi nương, soi bãi đua nhau ra lộc. Xã Sơn Tiến sung mãn hơn, trước màu xanh nõn nà, dịu ngọt. Lắng trong màu xanh ấy, vang lên tiếng kêu “be be...“ của đàn dê quen thuộc tự bao đời.

 Khi tôi vừa đặt chân đến thôn Ngọc Sơn, đã gặp ngay một đàn dê đang vừa ăn vừa giỡn với nhau trên cánh đồng hoang bời bời cỏ mật. Lúc này mặt trời đã lên cao, đàn dê vừa thong dong gặm cỏ, vừa tranh thủ tắm nắng. Tôi nhẩm tính có gần bốn chục con dê tung tăng trên đồng cỏ và hợp đủ ba thứ màu: dê vàng, dê đen, dê trắng.

Bác Phan Văn Bằng, người chủ chăn dê nở nụ cười thân thiện khi khách lạ tiếp cận. Bác Bằng bảo: “Quản  được bầy dê, có khi còn khó hơn ông quản tượng (quản voi) chú ạ. Bởi vừa mở cửa chuồng nó đã chạy, cột vào gốc cây chưa ăn lá đã hết. Tội của mấy gã dê đực là nó sàm sỡ với bạn tình, thành thử nhiều lúc gây lộn xộn cả đàn, khiến bọn tôi chăn dê mệt hơn chăn bò, chăn trâu nhiều“.

 Nghe bác Bằng kể chuyện nghề nuôi dê, càng nghe chúng tôi càng thấy thú vị. Theo tính toán của bác Bằng và nhiều người dân Sơn Tiến, nuôi dê hiện tại lãi hơn nuôi hươu, bởi đầu tư vốn không nhiều, chỉ cần có khoảng 5 triệu đồng là mua được 2 chú dê con. Đầu ra của dê từ xưa tới nay, chưa khi nào ế cả, dê nuôi trọng lượng từ 15 đến 20 kg đã có khách hàng “đặt tiền cọc“ trước tại nhà. Một số gia đình muốn kiếm thêm đồng tiền hời nữa, chở dê xuống chợ Gôi, chợ Bè, chợ Rạp hoặc lên chợ thị trấn Phố Châu bán. Bác Bằng sinh ra ở vùng đất Sơn Tiến nên ít nhiều đã có nghề nuôi dê gia truyền từ đời ông, đời cụ. Tuy nhiên, tổng đàn dê của bác Bằng không nhiều, chuồng chỉ duy trì từ 8 đến 10 con, vì gia đình bác còn phải nuôi thêm trâu và lợn để lấy phân bón cho ruộng nữa. 

Riêng nghề nuôi dê, bác Bằng thuộc diện mát tay trong xóm Ngọc Sơn. Dê bác Bằng nuôi, một năm bình quân mỗi con dê mẹ đẻ 2 lứa, 2 con/lứa, con dê mẹ nào tốt nái 3 con/lứa. Dê xuất chuồng được bán giá từ 150 ngàn đến 170 ngàn/kg thịt hơi. Năm 2014, gia đình bác Bằng đã xuất chuồng được 15 con dê, thu lãi 45 triệu đồng.

 Tại thôn Ngọc Sơn, hơn một thập niên trở lại đây, hầu như nhà nào cũng nuôi dê, nhà ít vài con, nhà nhiều vài chục con. Một số gia đình đã mở hướng nuôi dê thả theo hình thức “liên gia, liên hộ”. Họ phân lịch chăn dê, cứ mỗi người một tuần, dẫu chăn dê khá vất vả, nhưng ai cũng cố gắng làm trọn trách nhiệm của mình.

Bác Bằng còn mách nước thêm với tôi: “Dê chỉ sợ lúc mưa thôi, vì  chúng rất dị ứng với cỏ gặp mưa. Còn nói dê sợ nước không đúng đâu, con dê nào cũng bơi giỏi và bơi được cả qua suối làng. Mùa hè dê vẫn thích tắm rửa cho đỡ hôi và bụi bẩn cơ thể vơi đi. Người dân Sơn Tiến qua trải nghiệm thấm thía rằng, nuôi dê thả ít bị đột tử hơn dê chuồng, vì nó đã thích ứng với tự nhiên nên sức đề kháng tốt hơn”.

Lên núi xem dê tìm lộc nõn

Từ bao đời nay, trời đất ban tặng cho hai làng thuộc xã Sơn Tiến và Sơn Lễ một ngọn núi vừa cao vừa dài hình cánh vạc, nên dân hai làng gọi là núi Vạc. Dưới chân núi Vạc là đập nước Khe Cò hình bán nguyệt xanh thăm thẳm bốn mùa. Núi Vạc có nhiều hang động, nhiều ngọn tiểu khê róc rách, khiến cho loài dê ăn no bụng rồi vẫn không muốn về nhà.

Bóng trời đã ngả về chiều, đàn dê của anh Trần Viết Thái vẫn tản mát mỗi con mỗi hướng để kiếm lộc nõn. Được lên núi ăn, dê càng khỏe sức trèo, con leo tận đỉnh, con chui xuống thung sâu. Khi gặp cây khoái khẩu nhất sum suê lá non, dê duỗi dài hai chân trước rất điêu luyện bám hẳn vào thân cây, rồi gặm lấy gặm để,  vừa gặm dê vừa hát “bản tình ca” theo ngôn ngữ của mình... Địa hình núi rộng, nguồn thức ăn dồi dào, nên mỗi con tự ăn theo sở thích riêng, không tranh giành nhau như dê thả dưới đồng ruộng. Tiếp cận các bụi cây dại, dê thường chỉ thích ngắt vài ba chiếc lá non nhai ngấu nghiến rồi lại chạy lăng xăng sang chỗ khác.

 Anh Thái cho hay: “Dê thuộc nhóm nhanh chân, nhanh mắt, thính tai. Nghe tiếng sấm động nhìn trời âm u là cả đàn đã rủ nhau vào hang trú. Cứ mỗi lần lên núi đến trưa, cả đàn lại kéo nhau chui vào hang ngủ. Dê ăn ngủ khoa học, biết thương yêu nhau. Một lần có một chú dê vô tình rơi xuống hố sâu, thế là tất cả đàn dê tìm đến hét toáng lên, rồi một con dê hớt hải chạy lên báo hiệu cho tôi biết. Tôi phải dùng cuốc đào rộng miệng hồ mất gần hai tiếng đồng hồ mới cứu được con dê lâm nạn”. 

Gió chiều trên núi Vạc thổi về nhưng giọng chàng thanh niên chân chất mộc mạc như át đi cả tiếng gió. Bỗng một con dê đực “khủng“ tiến lại gần ve vẩy đuôi mừng rỡ. Anh Thái cho biết, đây là con dê đực giống, nuôi dê đực “một vốn bốn lời“. Theo anh Thái cho biết, xã Sơn Tiến hiện có 4 gia đình nuôi dê đực giống, nhưng con dê của anh vẫn là con dê tốt, khá đông khách.

Dân thoát nghèo nhờ nuôi dê

Bí thư Đảng ủy xã Sơn Tiến Đường Thành Đoàn cho biết: “Nuôi dê không thể làm giàu nhanh được, nhưng nuôi dê để xóa đói và giảm nghèo thì điều đó ai cũng khẳng định hướng đi  đúng rồi. Cả xã Sơn Tiến hiện nay có tổng đàn dê (cả nuôi thả và nuôi nhốt) 1050 con dê, mỗi năm cung cấp cho các khách hàng khoảng từ 2,5 vạn - 3 vạn con dê”.

Hiện nay, huyện Hương Sơn đang tiếp tục vận động, khuyến khích bà con nông dân xã Sơn Tiến duy trì và phát triển nghề nuôi dê. Theo ông Nguyễn Quốc Lập, Bí thư huyện ủy: “Chăn nuôi là mục tiêu quan trọng số một trong phát triển kinh tế hàng hóa của huyện Hương Sơn. Riêng xã Sơn Tiến có thế mạnh về nuôi dê, chúng tôi đang cố gắng tạo mọi điều kiện giúp cho các hộ nghèo có điều kiện tiếp cận vốn, bằng những chính sách hỗ trợ và ưu đãi để người nuôi dê thoát nghèo”.

Chia tay Sơn Tiến, tôi tin một ngày không xa, khi trở lại nơi này sẽ thấy cánh đồng cỏ nuôi dê một màu xanh mướt, những cánh đồng ngô cung cấp nguồn thức ăn dinh dưỡng cho dê sẽ bạt ngàn mơn mởn hơn. Và lại được nghe tiếng dê kêu “be be...” quen thuộc giữa mênh mang sắc nắng xuân hồng.

Hà Tĩnh, Tháng 1/2015