Văn bản trái chiều – khó khăn cho xử lý buôn lậu thuốc lá

Có thể kể đến những văn bản quy phạm "vênh" nhau như: Bộ luật Hình sự 2015 đã có những thay đổi rất bất lợi so với Bộ luật Hình sự 1999 cho công tác chống buôn lậu thuốc lá. Các hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ hàng cấm nói chung và thuốc lá điếu nhập lậu nói riêng được Bộ luật Hình sự 2015 điều chỉnh tại hai điều là Điều 190 - Tội sản xuất, buôn bán hàng cấm và Điều 191 - Tội tàng trữ, vận chuyển hàng cấm.

Cả Điều 190 và Điều 191 Bộ luật Hình sự 2015 đều bỏ quy định về số lượng lớn, số lượng rất lớn và số lượng đặc biệt lớn khi xác định tội danh và khung hình phạt như quy định trước đây tại Bộ luật Hình sự 1999. Thay vào đó, hai điều này chia hàng cấm thành hai nhóm: (a) Hàng phạm pháp là hóa chất, kháng sinh, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật cấm sử dụng trong trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, làm muối, sơ chế, chế biến, bảo quản nông, lâm, thủy sản và muối (“Nhóm A”); và (b) Hàng phạm pháp khác (bao gồm thuốc lá điếu nhập lậu) (“Nhóm B”).

Đối với hàng cấm thuộc Nhóm A thì việc định tội không căn cứ vào giá trị hay số lượng hàng phạm pháp mà chỉ cần có hành vi (sản xuất, buôn bán, vận chuyển, hoặc tàng trữ) là có thể xử lý hình sự.

Đối với hàng cấm thuộc Nhóm B (bao gồm thuốc lá điếu nhập lậu), để xử lý hình sự theo hai điều này thì giá trị hàng phạm pháp tối thiểu phải bằng 100 triệu đồng đối với khung hình phạt 1 (không tính đến trường hợp vận chuyển qua biên giới bởi trên thực tế, rất khó bắt quả tang hoặc có đủ bằng chứng chứng minh được hành vi buôn bán, vận chuyển qua biên giới), 300 triệu đồng đối với khung hình phạt 2 và 500 triệu đồng với khung hình phạt 3.

Đối với thuốc lá nhập lậu, mức này là rất cao so với mức hiện hành lần lượt là lớn (1.500 bao), rất lớn (4.500 bao) và đặc biệt lớn (13.500 bao) đối với thuốc lá điếu nhập lậu.

Nếu tính giá do các đối tượng buôn lậu bán buôn trung bình đối với hai sản phẩm Jet và Hero (là hai sản phẩm thuốc lá lậu chủ yếu, hiện chiếm tới 80-90% tổng lượng thuốc lá nhập lậu vào Việt Nam), ở mức khoảng 15.000 đồng/bao thì 1.500 bao, 4.500 bao và 13.500 bao sẽ tương đương lần lượt là 22,5 triệu, 67,5 triệu, và 202,5 triệu đồng; thấp hơn nhiều lần so với giá trị hàng cấm tối thiểu để xử lý theo khung hình phạt 1, 2, và 3 tại Điều 190 và 191 của Bộ luật Hình sự 2015 mới, lần lượt là 100 triệu, 300 triệu và 500 triệu đồng. Riêng đối với khung hình phạt 1 và 2 thì thấp hơn 4,4 lần.

Vì thế, việc áp dụng Bộ luật Hình sự 2015 là hết sức khó khăn, trái với với tinh thần của Chỉ thị 30 và có nguy cơ làm gia tăng tình trạng buôn lậu thuốc lá hiện nay.

Ngoài ra, nếu các quy định này của Bộ luật Hình sự 2015 được áp dụng thì đồng nghĩa các quy định tại Thông tư Liên tịch 36 và Nghị định 124 quy định mức vi phạm tối thiểu 500 bao thuốc lá sẽ bị xử lý hình sự và sẽ không được áp dụng.

Để bảo vệ sản xuất trong nước, bảo đảm nguồn thu, chống thất thoát do hậu quả từ buôn lậu thuốc lá, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đã kiến nghị các cơ quan chức năng sớm thống nhất quan điểm, chế tài xử lý thuốc lá lậu.

Cụ thể, bổ sung “Thuốc lá điếu, xì gà và các dạng thuốc lá thành phẩm khác nhập lậu” vào nhóm hàng phạm pháp quy định tại Điểm (a) Khoản 1 của Điều 190 và Điều 191 Bộ luật Hình sự 2015, theo đó hành vi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ thuốc lá điếu nhập lậu có thể bị xử lý hình sự mà không phụ thuộc vào giá trị, số lượng hàng phạm pháp.

Không áp dụng giá trị hàng phạm pháp tối thiểu làm căn cứ để định tội và định khung đối với các tội danh liên quan đến hoạt động buôn bán, vận chuyển, tàng trữ thuốc lá lậu mà xử lý hình sự đối với các hành vi kể trên dựa trên cơ sở số lượng từ 500 bao trở lên, thống nhất với quy định tại Nghị định 124/2015/NĐ-CP (về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng).

Nếu có những sửa đổi chế tài xử lý theo hướng này và tăng trách nhiệm, quyền hạn xử lý cho các lực lượng chức năng thì công tác chống buôn lậu thuốc lá mới đạt được kết quả cao hơn, thiết thực hơn trong việc thực hiện Chỉ thị 30/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về chống buôn lậu thuốc lá.