“Quyền tự chủ của trường ĐH càng lớn thì trách nhiệm giải trình càng cao"

Liên quan đến vấn đề trao quyền tự chủ cho các trường đại học hiện nay cũng như trách nhiệm của các trường đối với xã hội, kiểm định chất lượng cũng như cơ chế phân quyền trách nhiệm giám sát trường đại học, TS. Lê Viết Khuyến – nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GD&ĐT) cho biết: “Hiện nay việc thực hiện tự chủ tại các cơ sở giáo dục đại học theo Nghị quyết 77 bước đầu đạt được một số kết quả khả quan.

Tuy nhiên, còn vài vấn đề mà chúng ta cần bàn thêm đó là việc trao quyền tự chủ cho các trường đại học không có nghĩa là mọi trường đại học đều có cơ chế tự chủ như nhau.

Hiện nay ở một số nước có nền giáo dục phát triển, họ phân rõ mức độ tự chủ của các trường: Những trường đại học theo nhóm nghiên cứu sẽ được trao quyền tự chủ tối đa còn các trường theo định hướng nghề nghiệp cũng có tự chủ nhưng ở mức độ nào đó và vẫn chịu sự giám sát của cơ quan quản lý nhà nước”.

TS. Lê Viết Khuyến – nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GD&ĐT).

TS. Lê Viết Khuyến cũng cho biết thêm: Để việc tự chủ đại học thực hiện có hiệu quả chúng ta cần gắn quyền tự chủ của trường đại học cùng trách nhiệm giải trình với xã hội.

Quyền tự chủ càng lớn thì trách nhiệm đối với sinh viên, phụ huynh, người sử dụng lao động và cơ quan quản lý càng cao. Trách nhiệm này bao gồm cả việc đảm bảo chất lượng đào tạo, sử dụng hiệu quả các nguồn lực, thông tin minh bạch và trách nhiệm báo cáo giải trình công khai với xã hội.

Có một xu hướng dễ nhận thấy của tự chủ đại học trong thời gian qua là các trường đại học muốn được tự chủ nhiều hơn về các hoạt động, nhưng có một nội dung hết sức quan trọng là trách nhiệm giải trình của nhà trường trước các cơ quan quản lý nhà nước, người học và xã hội về các hoạt động của mình thì ít được đề cập đến và đang được nhìn nhận và thực hiện rất khác nhau giữa các trường đại học, do khái niệm“trách nhiệm giải trình” của cơ sở giáo dục đại học chưa được hiểu thống nhất, đặc biệt là giữa các trường công lập và tư thục.

Các nội dung cơ bản của trách nhiệm giải trình của cơ sở giáo dục đại học nhất thiết phải bao gồm việc công khai về sứ mạng, mục tiêu giáo dục và các giá trị cốt lõi của nhà trường, việc thực hiện các văn bản quản trị và quản lý nội bộ đối với mọi lĩnh vực hoạt động của trường, việc công khai chỉ số đầu ra cơ bản, kiểm định chất lượng trường và chương trình đào tạo, kiểm toán và công khai kết quả kiểm toán, báo cáo các cơ quan quản lý trường đại học, cơ quan giám sát...

Chúng ta phải thẳng thắn nhìn nhận rằng trách nhiệm giải trình là trách nhiệm cố hữu của các nhà trường, dù đó là nhà trường tự chủ hay không. Tuy nhiên, sự khác biệt về trách nhiệm giải trình giữa nhà trường truyền thống và nhà trường tự chủ là ở chỗ giải trình cái gì và giải trình như thế nào. Yêu cầu đặt ra là "các hệ thống giải trình phải dựa trên phương pháp luận khoa học, rõ ràng, thực tế, chi phí - hiệu quả và đơn giản. Việc tiến hành giải trình phải tin cậy, đúng đắn và công bằng.

Cùng với đó, quyền tự chủ phải gắn liền với hội đồng trường với các thành viên là cán bộ nhà trường, có thể là phụ huynh, các nhà đầu tư....chứ quyền tự chủ tuyệt đối không thể giao cho một mình hiệu trưởng.

Hội đồng trường phải là một hội đồng quyền lực thực sự, quyết định mọi chính sách của nhà trường, có quyền chọn lựa Hiệu trưởng và có cơ chế kiểm soát độc lập đối với mọi hoạt động của nhà trường. 

Có thể thấy tự chủ là thuộc tính của giáo dục đại học (GDĐH). Nghị quyết 14/2005 của Chính phủ đã chỉ rõ việc trao quyền tự chủ cho các cơ sở GDĐH phải gắn liền với sự hình thành hội đồng trường và xóa bỏ cơ chế bộ chủ quản.

Tuy nhiên, đến nay việc xóa bỏ cơ chế bộ chủ quản gần như chưa triển khai được, khiến hội đồng trường cho dù có cũng không thể phát huy được vai trò của mình và điều đó tất nhiên kéo theo việc không thể trao quyền tự chủ thực sự cho các cơ sở GDĐH. 

Có thể thấy, hội đồng trường đang là vấn đề khó nhất đối với thực hiện tự chủ đại học. Giao tự chủ là giao cho tập thể hội đồng trường chứ không phải giao cho cá nhân hiệu trưởng. Hiệu trưởng chỉ là người chấp hành nghị quyết của hội đồng trường.