PTT Vũ Đức Đam: Tự chủ đại học là xu hướng tất yếu

Đó là chia sẻ của Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam tại Hội thảo giáo dục 2018 với chủ đề “Giáo dục Đại học - Chuẩn hóa và hội nhập quốc tế” do Uỷ ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội tổ chức ngày 17/8 tại Hà Nội.

Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam khẳng định tự chủ đại học là điều tất yếu.

Phát biểu tại hội thảo, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam khẳng định: "Giáo dục của Việt Nam, trong đó có giáo dục ĐH không thể nằm ngoài xu thế chung của thế giới. Vì vậy, tự chủ ĐH là tất yếu.

Việt Nam đã nói đến tự chủ ĐH từ khi thành lập 2 ĐH Quốc gia, nhưng đến năm 2014, qua các cuộc cọ sát mạnh mẽ, chúng ta mới có 23 trường tự chủ theo Nghị định 77. Tuy nhiên, đó mới chỉ là tự chủ một phần, chưa đúng với thông lệ quốc tế".

Khi nói đến tự chủ, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam cho rằng: "Trường ĐH có nhiều sứ mệnh, nhưng có 1 sứ mệnh là sáng tạo ra tri thức. Tự chủ căn bản nhất là tự chủ về chuyên môn, khơi dậy sự sáng tạo của từng thành viên trong nhà trường. Đây là tự chủ căn bản nhất. Có quyền tự chủ ấy mới sáng tạo ra được tri thức.

Bên cạnh đó, các trường phải được tự chủ tài chính, tức là phải được tự chủ về nguồn thu và nguồn chi, trong nguồn thu phải có nhiều nguồn chứ không phải chỉ có học phí. 

ĐH không thể chỉ lấy học phí để nuôi mình mà phải thu từ nhiều nguồn như hoạt động khoa học công nghệ; thu từ sản xuất kinh doanh, kết hợp với các doanh nghiệp hợp tác; và quan trọng thu từ nguồn tài trợ của doanh nghiệp, cộng đồng...

Khi có nguồn rồi thì được tự chủ chi, nhưng thực tế hiện nay các trường chưa được tự chủ chi, có tiền rồi, dù không phải là từ tiền của ngân sách nhưng muốn làm gì vẫn phải xin phép. Ngay cả các trường được giao thí điểm tự chủ cũng như vậy".

Một vấn đề nữa mà Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nêu ra tại hội thảo là hiện nay quá trình thực hiện tự chủ ĐH ở Việt Nam đang gặp phải nhiều khó khăn. Thứ nhất là cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan chủ quản các trường ĐH chưa muốn buông quyền của mình. Thứ hai là các trường ĐH vẫn muốn tiếp tục cơ chế bao cấp, còn người học và xã hội thì coi việc vào ĐH là xong, cứ học là sẽ có bằng.

Thứ ba là hiện nay, nhiều trường vẫn còn mập mờ về khái niệm tự chủ đại học: Tự chủ đại học phải chăng các trường cứ thế thoải mái tăng học phí, làm mất cơ hội tiếp cận giáo dục đại học trình độ cao, chất lượng tốt của con nhà nghèo và đối tượng chính sách? Một khoản tài sản đất đai, nếu giao cho các trường sợ rằng  sẽ bị thao túng, lãng phí và mất mát.

Qua quá trình cọ sát mạnh mẽ, cùng với kinh nghiệm thế giới, các trường đại học thí điểm tự chủ đã từng bước xử lý hai vấn đề này. Về tài chính, việc tăng học phí đại học đi kèm với lập quỹ học bổng giúp sinh viên nghèo, con gia đình chính sách; đồng thời, Nhà nước đặt hàng đào tạo những ngành học đặc thù ít sinh viên theo học hoặc nhân lực cho những khu vực khó khăn, vùng sâu, vùng xa, con em dân tộc thiểu số, con nhà nghèo… Công tác quản lý tài sản được thực hiện qua cơ chế hội đồng trường và trách nhiệm giải trình, công khai, minh bạch cho xã hội được rõ.

Phó Thủ tướng khẳng định phần chi ngân sách của Nhà nước vẫn tiếp tục được cấp qua các đơn đặt hàng đào tạo đối với các ngành nghề xã hội cần. Còn cơ chế quản lý tài sản thì đã có hội đồng trường gắn với trách nhiệm công khai, minh bạch.

Nói thêm về tự chủ về tài chính, theo Phó Thủ tướng, trường đại học tự chủ thì sẽ được tự chủ về nguồn thu, nguồn chi; trong đó nguồn thu bao gồm học phí, hoạt động chuyển giao khoa học công nghệ, sản xuất kinh doanh kết hợp với các doanh nghiệp, tài trợ, cộng đồng và đặc biệt là ngân sách nhà nước.

Khi đại học tự chủ về nguồn thu phải được tự chủ về chi tiêu chứ không thể ở trong tình trạng “có tiền, thậm chí tiền không từ ngân sách Nhà nước nhưng khi tiêu vẫn phải xin phép các cơ quan quản lý nhà nước”.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh thêm: Những vấn đề này cần được luật hoá một cách cụ thể trong Luật sửa đổi, bổ sung Luật Giáo dục đại học và các luật có liên quan. Tương tự, đối với bộ máy, tổ chức, nhân sự trong các trường đại học cũng cần được tự chủ, linh hoạt chứ không thể quy định cứng như pháp luật về công chức, viên chức.