Phát triển điện hạt nhân góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia

Sự cần thiết và tính ưu việt của điện hạt nhân

Với tốc độ tăng trưởng điện năng hiện nay, có thể nói trong vài thập niên nữa khả năng cung cấp các nguồn năng lượng sơ cấp truyền thống trong nước sẽ ngày càng hạn chế: thủy điện đã khai thác đến giới hạn tối đa, than và dầu khí thì cạn kiệt dần. Trong khi đó, các nguồn năng lượng tái tạo như: điện gió, mặt trời, địa nhiệt, sinh khối khả năng khai thác với quy mô lớn không đơn giản, không thể là nền tảng cho ngành năng lượng quốc gia được. Còn việc nhập khẩu nhiên liệu như: than, khí hóa lỏng (LNG), nhập khẩu điện từ các nước láng giềng cũng chỉ có thể ở mức độ nhất định.

Vì vậy, để góp phần đảm bảo phát triển bền vững và an ninh năng lượng quốc gia, cần hướng tới chiến lược đa dạng hóa nguồn cung cấp trong đó phát triển điện hạt nhân có thể coi là chương trình có tiềm năng và tầm quan trọng hàng đầu do những ưu điểm vượt trội so với những nguồn điện khác.

Bởi lẽ, các nhà máy điện hạt nhân thường được xây dựng với quy mô lớn tới hàng nghìn megawat, có khả năng vận hành với công suất thiết kế liên tục nhiều giờ trong năm (hằng năm, mỗi lò phản ứng điện hạt nhân chỉ phải ngừng hoạt động khoảng 1 - 1,5 tháng để thay các thanh nhiên liệu kết hợp duy tu bảo dưỡng) với độ tin cậy và an toàn cao, cung cấp sản lượng điện lớn nhiều tỷ kilowat giờ cho phát triển kinh tế-xã hội.

Hơn nữa, điện hạt nhân là nguồn năng lương sạch, trong quá trình vận hành không phát ra các chất thái gây ô nhiễm môi trường, đặc biệt không phát thải khí oxyt carbon gây hiệu ứng nhà kính (như các nguồn nhiệt điện than) tác động xấu đến biến đổi khí hậu toàn cầu.

Mặc dù nhà máy điện hạt nhân tuy đòi hỏi vốn đầu tư ban đầu rất lớn, nhưng do vòng đời hoạt động dài (tới 60 năm so với thủy điện 40 năm, nhiệt điện than 30 năm, tua bin khí chu trình hỗn hợp 25-30 năm) và chi phí nhiên liệu thấp nên giá thành sản xuất điện bình quân cả đời dự án điện hạt nhân khá hấp dẫn, có thể cạnh tranh được với các loại nguồn điện khác.

Và những trở ngại 

Do công nghệ điện hạt nhân rất phức tập, yêu cầu về an toàn phóng xạ lại đòi hỏi rất cao nên suất đầu tư điện hạt nhân rất cao, tới 3 lần nhiệt điện than, 4 lần tua bin khí hỗn hợp. Vì vậy, yêu cầu về vốn đầu tư ban đầu cho xây dựng nhà máy điện hạt nhân là rất cao, hơn nữa vốn này chủ yếu là ngoại tệ do tỷ lệ nội địa hóa rất thấp. Đó là một trở ngại khá lớn cho việc thu xếp vốn khi triển khai xây dựng nhà máy điện hạt nhân.

Vấn đề an toàn hạt nhân luôn được xã hội hết sức quan tâm, đặc biệt, sau các sự cố nghiêm trọng tại Chernobyn (Liên Xô cũ) và Fukusima (Nhật Bản). Mặc dù nguyên nhân chủ yếu của hai sự cố này không phải xuất phát từ công nghệ lò phản ứng hạt nhân mà là nguyên nhân chủ quan tại Chernobyn (do kỹ sư trực nhật không tuân thủ quy trình vận hành) và nguyên nhân khách quan tại Fukusima (do thiên tai kép động đất và sóng thần), việc lựa chọn công nghệ lò phản ứng và địa điểm xây dựng nhà máy điện hạt nhân luôn phải đặt lên vị trí hàng đầu.

Đối với các dự án Ninh Thuận, lò phản ứng được chọn dựa trên công nghệ an toàn cao do nhiều yếu tố cấu thành với yếu tố chính là cơ chế tự bảo vệ của lò phản ứng, những rào cản an toàn và các kênh an ninh lặp cùng với  các hệ thống an toàn chủ động và thụ động, trong đó hệ thống thụ động có tính ưu việt vượt trội, có thể hoạt động độc lập, không cần nguồn điện tự dùng dự phòng, cũng như sự can thiệp của con người. Với hệ thống an toàn này thì sự cố nhà máy điện hạt nhân sẽ không xảy ra ngay cả trong trường hợp thiên tai kép động đất và sóng thần.

Ngoài ra, việc đào tạo đội ngũ quản lý, vận hành nhà máy điện hạt nhân khi đi vào hoạt động cũng là thách thức không nhỏ. Để quản lý vận hành nhà máy điện hạt nhân với công nghệ hiện đại, phức tạp và mức độ tự động hóa cao cần đào tạo một đội ngũ cán bộ, kỹ thuật viên có trình độ chuyên môn vững vàng, tính kỷ luật cao và thấm nhuần sâu sắc văn hóa công nghiệp.

Việc chôn cất vĩnh viễn bã thải hạt nhân sau khi kết thúc vòng đời của dự án cũng là vấn đề dư luận hết sức quan tâm. Tuy nhiên, có thể nói đây là vấn đề lớn mang tính toàn cầu. Chính các nước phát triển có nhiều nhà máy điện hạt nhân như: Mỹ, Pháp, Nhật, Nga cũng chưa tìm ra được giải pháp hữu hiệu. Hy vọng trong thời gian không xa thế giới sẽ có được giải pháp khả thi cho vấn đề này.

Công tác chuẩn bị triển khai xây dựng các nhà máy điện hạt nhân đầu tiên tại Việt Nam. Chủ trương xây dựng nhà máy điện hạt nhân của Việt Nam được thể hiện tại nhiều văn bản pháp lý, như Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII (năm 1996) xác định chuẩn bị tiền đề khoa học cho việc sử dụng năng lượng nguyên tử sau năm 2000; Kết luận 55-KL/TW của Bộ Chính trị ngày 27-9-2009 về Định hướng quy hoạch phát triển điện hạt nhân giai đoạn đến năm 2030 và đầu tư nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận; Nghị quyết 41/2009/QH12 về chủ trương đầu tư dự án điện hạt nhân Ninh Thuận được Quốc hội khóa VII thông qua.

Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) cũng ủng hộ việc xây dựng nhà máy điện hạt nhân tại Việt Nam, vì đây là các dự án sử dụng năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình. IAEA đã giúp Việt Nam phản biện các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và Ninh Thuận 2.

Mặc dù phía trước vẫn còn nhiều khó khăn thách thức lớn, nhưng với sự vào cuộc nhịp nhàng, quyết tâm cao của Chính phủ, các bộ, ngành liên quan, cũng như sự đồng thuận của người dân, quan tâm sự ủng hộ tích cực từ quốc tế… tôi hy vọng rằng 2 dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 sẽ sớm trở thành hiện thực, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng và nâng cao tiềm lực quốc gia Việt Nam trong giai đoạn mới.