GS Thuyết: “Từ kết quả PISA, cẩn trọng với đánh giá cảm tính”

GS Nguyễn Minh Thuyết – nguyên Phó Hiệu trưởng Trường ĐHKHXH&NV – Đại học Quốc gia Hà Nội, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội chia sẻ với báo điện tử Infonet ngay sau khi kết quả PISA được công bố.

Trong khi ở nhiều quốc gia, chương trình đánh giá học sinh quốc tế PISA đã trở nên khá quen thuộc thì cái tên này còn khá mới mẻ ở Việt Nam. Đã từng dành thời gian tìm hiểu về PISA, GS có nhận định gì về hoạt động này?

GS Nguyễn Minh Thuyết: PISA là Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (Programme for International Student Assessment) do Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (Organization for Economic Co-operation and Development, viết tắt là OECD) khởi xướng và thực hiện từ năm 2000 trên lãnh thổ các nước OECD và nhiều đối tác của OECD. Tới nay đã có 67 nước tham gia chương trình này.

GS Nguyễn Minh Thuyết:Với giáo dục đại học, tới đây chúng ta cũng nên tham gia hệ thống đánh giá quốc tế. Ảnh VNN

Mục tiêu tổng quát của PISA là kiểm tra xem ở độ tuổi kết thúc giai đoạn giáo dục bắt buộc (15 tuổi, tương đương độ tuổi kết thúc THCS ở nước ta), học sinh đã được chuẩn bị như thế nào để đáp ứng những thách thức của cuộc sống sau này. Nội dung kiểm tra của PISA, vì vậy, rất thực tế. Ví dụ, đối với tiếng mẹ đẻ (tiếng phổ thông), PISA chỉ kiểm tra khả năng đọc hiểu, chủ yếu là đọc hiểu các văn bản khoa học, văn bản giao dịch thông thường.

Qua 4 kỳ đánh giá của PISA từ năm 2000 đến nay, Phần Lan luôn được xếp ở thứ hạng rất cao. Ngược lại, một số quốc gia có nền kinh tế năng động bậc nhất như Mỹ, Đức lại không có thứ hạng cao. Thực tế này từng khiến các nước đó phải xem lại chương trình giáo dục của mình để có thể đạt yêu cầu ở mức cao hơn.

Mặc dù lần đầu tiên Việt Nam tham gia, nhưng chúng ta đã đạt được những con số khá ấn tượng: xếp hạng thứ 8 về Khoa học, thứ 17 về Toán và 19 về Đọc hiểu. GS bình luận gì  về những kết quả trên?

Lần đầu tiên tham gia và đạt được thứ hạng tương đối cao, đây là điều rất đáng mừng cho giáo dục nước ta.

Tôi cho rằng kết quả này tương đối khách quan. Đơn cử với môn Toán, không phải bây giờ học sinh nước ta mới được đánh giá cao. Tạm thời không nói đến những giải cao mà đội tuyển học sinh THPT nước ta suốt từ những năm kháng chiến chống Mỹ đến nay năm nào cũng giành được, bởi đó là những học sinh được tuyển lựa từ các trường chuyên chứ không phải học sinh đại trà.

Tôi chỉ lưu ý là từ nhiều năm trước đã xuất hiện một hiện tượng mới là học sinh tiểu học ở cả Hà Nội và TP.HCM dự các kỳ thi học sinh giỏi quốc tế về Toán và Khoa học bằng tiếng Anh (ví dụ, ở Indonesia năm 2003, Ấn Độ năm 2004) đều đạt thành tích cao nhất toàn đoàn. Những học sinh này được chọn từ những trường bình thường.

Theo báo Franfurt, đầu những năm 2000, Viện Tâm lý - Giáo dục mang tên Max Planck của Cộng hoà Liên bang Đức từng thực hiện một công trình so sánh trình độ của học sinh tiểu học hai thành phố Munich và Hà Nội. Báo cáo của viện này khẳng định: "Khoảng cách giữa học sinh Hà Nội và học sinh Munich đặc biệt lớn trong khả năng làm toán […] Điều đáng phục nhất là học sinh Hà Nội đạt được trình độ như vậy trong điều kiện mỗi lớp học trung bình có tới 50 học sinh, trong khi sĩ số một lớp trung bình ở Munich thường chỉ khoảng 20, 25 học sinh."

Kết quả này là một sự động viên quý báu đối với những người làm giáo dục. Từ kết quả này, chúng ta cũng cần bình tĩnh nhìn nhận chất lượng giáo dục phổ thông, cẩn trọng hơn trước những đánh giá có phần cảm tính.

Vậy con số này phản ánh điều gì về thực trạng của nền giáo dục nước nhà?

Kết quả đánh giá PISA năm 2012 là tích cực. Nhưng không phải vì vậy mà chúng ta chủ quan, cho rằng mọi việc đều ổn cả. Có những ý kiến cho rằng chương trình học phổ thông của ta, nhất là môn Toán, khá nặng. Muốn biết đúng sai thì phải so sánh với chương trình các nước. Nhưng cũng có thể là trên thực tế chương trình nặng vì giáo viên ít chú ý đổi mới phương pháp dạy học, còn học sinh thì bị (giáo viên và phụ huynh) bắt học thêm quá nhiều, chứ nguyên nhân không hẳn nằm ở chương trình, SGK.

Nói về đánh giá giáo dục, tôi lại nhớ câu chuyện thú vị bản thân trải qua hồi tháng 5 năm ngoái. Lần ấy, tôi đi công tác Thái Lan. Ngồi trên máy bay, tôi lấy một tờ báo của Thái là tờ The Nation (Dân tộc) đọc giải trí. Vừa cầm tờ báo, tôi đã giật mình vì một tít bài được giới thiệu trên trang nhất: “Một nền giáo dục rơi tự do”. Cứ tưởng người ta nói về Việt Nam, tôi giở ngay bài báo ấy ra xem. Hóa ra báo The Nation đang chỉ trích giáo dục Thái Lan.

Đáng nói hơn là bài báo có đoạn so sánh với giáo dục Việt Nam. Bài báo viết: “Hãy nhìn sang Việt Nam xem. Việt Nam chậm phát triển hơn Thái Lan nhưng học sinh lại học giỏi hơn, có đầu óc thực tế hơn...”

Điều đó cho thấy rất ít quốc gia hài lòng về nền giáo dục ở nước mình. Tuy nhiên đó chỉ là những đánh giá cảm tính thôi. Chỉ có những đánh giá định lượng, khách quan mới có thể cho kết quả chính xác.

Nhân nói về độ chính xác, khách quan, khi công bố kết quả này, cũng không ít ý kiến cho rằng vì muốn chạy theo thành tích nên rất có thể sẽ nảy sinh tiêu cực này nọ. GS nghĩ sao về điều này?

Cả xã hội mắc bệnh thành tích nặng nề nên lâu nay người dân ít tin vào các số liệu chính thức. Nếu có bán tín bán nghi về kết quả PISA thì cũng là điều dễ hiểu, bởi vì từ trước tới nay nhiều người vẫn nhìn nền giáo dục một cách tiêu cực. Nhưng tôi cho rằng kết quả này không có gì không bình thường.

Theo tôi được biết thì đối tượng đánh giá (162 trường thuộc 59 tỉnh, thành phố) là do máy tính lựa chọn ngẫu nhiên; còn các khâu khác do ngành giáo dục thực hiện theo hướng dẫn của tổ chức quốc tế về PISA. Nếu đánh giá quốc tế cũng mắc bệnh thành tích thì đúng là … hết thuốc chữa. Mong rằng các thầy cô phụ trách công việc này ở Bộ GDĐT sẽ giải thích quy trình đánh giá để công luận hiểu rõ hơn.

Có một thực tế mà chúng ta đã đề cập nhiều trong thời gian qua, đó là tình trạng học sinh, sinh viên khi học thì rất giỏi, nhưng sau khi ra trường, đi làm lại không áp dụng kiến thức vào thực tế được. Lãnh đạo nhiều doanh nghiệp cũng phản ánh họ phải đào tạo lại từ đầu khi tiếp nhận những sinh viên mới ra trường. Phải chăng giáo dục của chúng ta đang trọng lý thuyết mà coi nhẹ thực hành?

PISA là chương trình đánh giá học sinh phổ thông, cụ thể là học sinh ở độ tuổi kết thúc giai đoạn giáo dục bắt buộc, chứ không liên quan đến giáo dục đại học. Tôi cho rằng, giáo dục phổ thông của chúng ta không đến nỗi nào. Còn về giáo dục đại học thì đây đúng là chỗ yếu của chúng ta. Yếu nhất là đào tạo không gắn với thực tế.

Sinh viên Việt Nam ở trong nước cũng như khi du học có thể đạt thành tích cao trong thi cử, thậm chí cao hơn sinh viên một số nước, nhưng đến khi đi làm thì lại không thành thục và sáng tạo bằng người ta. Đây là hậu quả của cách đào tạo không gắn với thực tế, đồng thời cũng là hậu quả của nếp sống thiếu cởi mở về tư tưởng kéo dài cả nghìn năm trong xã hội Việt Nam ta.  

Vậy theo GS chúng ta cần phải làm gì với nền giáo dục đại học để khi ra trường, sinh viên có thể áp dụng được ngay kiến thức vào thực tế?

Đối với học sinh phổ thông, theo tôi, trong thời gian tới, nên mở rộng đối tượng áp dụng PISA, tiến tới áp dụng cho tất cả học sinh sau THCS. Tuy nhiên, việc này còn phụ thuộc vào khả năng tài chính của Nhà nước.

Còn đối với giáo dục đại học, tới đây chúng ta cũng nên tham gia hệ thống đánh giá quốc tế, trước mắt là hệ thống của Mạng lưới Đại học Đông Nam Á (AUN). Hiện chúng ta đã có 4 – 5 cơ sở giáo dục đại học tham gia AUN, trong đó có một vài ngành thuộc những cơ sở này đã được đánh giá đạt chuẩn AUN (ASEAN University Network – Quality Assurance, viết tắt là AUN-QA). Mong rằng danh sách các ngành đạt chuẩn AUN sẽ ngày càng dài hơn và sẽ có những cơ sở được xếp hạng cao trong khu vực và trên thế giới. 

Nhưng điều quan trọng nhất cần làm bây giờ là xây dựng và thực hiện cơ chế gắn các trường đại học với cơ sở sử dụng lao động, gắn đào tạo với thực tế.

Xin cảm ơn GS!