"Đề thi học sinh giỏi Văn lớp 9 của Hà Nội đưa ra yêu cầu hoàn toàn phi lí"

Trong câu số 2 của đề thi chọn Học sinh giỏi môn Ngữ văn lớp 9 TP Hà Nội ngày 8/1/2020 yêu cầu: “So sánh nỗi niềm của người cha trong hai tác phẩm Chuyện người con gái Nam Xương (Nguyễn Dữ) và Chiếc lược ngà ( Nguyễn Quang Sáng)”. 

Câu hỏi này đang gây nhiều tranh cãi, có người cho rằng cả hai nhân vật Trương Sinh và ông Sáu được nhắc đến trong đề đều... là cha, một ông là cha của con trai ba tuổi, một ông là cha con gái 8 tuổi. Cả hai ông đều ra trận, cả hai ông khi trở về xưng bố/ba thì đều bị con không nhận...

Tuy nhiên điều đáng nói, ông Trương Sinh chỉ ghen tuông nhiếc móc vợ, đánh đuổi vợ, chứ chẳng thấy có nỗi khổ tâm nào (vì nhà văn muốn nói về tính đa nghi, gia trưởng của nv này). Còn ông Sáu thì hết sức khổ tâm, tìm mọi cách để được gần con...Vậy thì hai nhân vật hoàn toàn khác biệt làm sao so sánh?

Đề thi học sinh giỏi Văn gây tranh cãi

Lên tiếng về đề văn này, TS. Trịnh Thu Tuyết – nguyên giáo viên trườn THPT Chu Văn An (Hà Nội) cho hay: Trong Chuyện người con gái Nam Xương, nhân vật Trương Sinh chỉ được tác giả Nguyễn Dữ quan sát và khắc họa ở bình diện duy nhất là vai trò người chồng của Vũ Nương - một người chồng gia trưởng, đa nghi, vũ phu, độc đoán... đã đẩy người vợ đoan trang, hiền hậu, nết na với đầy đủ công dung ngôn hạnh của mình vào cái chết đau đớn!

Trương Sinh có mẹ già, con dại, nhưng ngoại trừ vài chi tiết giao tiếp mờ nhạt, anh ta không hề được quan sát và khắc họa ở vai trò người con ( dù hiếu thảo hay bất hiếu), người cha ( với những nỗi niềm hay sự chăm sóc yêu thương...).

Trong khi đó, nhân vật ông Sáu trong Chiếc lược ngà lại được Nguyễn Quang Sáng chủ yếu khắc họa trong tình yêu thương, nỗi đau khổ, sự bất hạnh cùng niềm hạnh phúc... của một người cha.

Trở lại với yêu cầu của đề bài, bất kì câu hỏi so sánh nào cũng phải xuất phát từ nguyên tắc: chỉ so sánh sự khác nhau của những đối tượng cùng loại. Ví dụ chỉ có thể so sánh sự khác nhau của hai cái bút, hai cái xe, hai người cha hoặc hai dòng sông..., không thể so sánh cây bút với cuốn sách, đôi giày với dòng sông...!

Xuất phát từ điểm chung của các đối tượng cùng loại, thao tác so sánh sẽ chỉ ra sự giống nhau và khác nhau giữa chúng, rút ra bài học về nhận thức! Trong văn chương, thao tác so sánh chỉ được thực hiện với những nhân vật cùng loại, những tác phẩm cùng cảm hứng hay trào lưu sáng tác...

Đề bài yêu cầu so sánh nỗi niềm của người cha trong hai tác phẩm Chuyện người con gái Nam Xương ( Nguyễn Dữ) và Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng) là yêu cầu hoàn toàn phi lí, phi logic bởi đơn giản Trương Sinh có con trai nhưng không có nỗi niềm của người cha mà chỉ có nhân cách kém cỏi của người chồng, còn nhân vật ông Sáu trong Chiếc lược ngà lại được Nguyễn Quang Sáng khắc họa đặc biệt sâu đậm trong tất cả mọi nỗi niềm của tình phụ tử!

Đó là yêu cầu so sánh hai đối tượng không cùng loại, cũng như yêu cầu so sánh thân phận người vợ của hai nhân vật Hoạn Thư (Truyện Kiều) với Mị (Vợ chồng A Phủ); so sánh nỗi bất hạnh của bé Đản và bé Thu trong hai tác phẩm Chuyện người con gái Nam Xương (Nguyễn Dữ) và Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng); hoặc so sánh hình ảnh người lính trong hai tác phẩm Chuyện người con gái Nam Xương (Nguyễn Dữ) và Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng); so sánh giằng xé nội tâm giữa nhân vật Tấm trong cổ tích với nàng Kiều của văn học trung đại...!

Không chỉ sai trong kiểu bài so sánh, nếu không xác định đúng bình diện quan sát, mục đích khắc họa nhân vật, dù phân tích độc lập cũng sẽ sai, ví dụ không ai cho học sinh phân tích nhân vật ông Hai làng Dầu ở vai trò người chồng ( dù ổng có vợ); nhân vật Hoạn Thư trong vai trò người con gái ( dù có mẹ đẻ ) hay tình cha con của Bá Kiến và Lý Cường!

Với câu hỏi ”So sánh nỗi niềm của người cha trong hai tác phẩm Chuyện người con gái Nam Xương (Nguyễn Dữ) và Chiếc lược ngà (Nguyễn Quang Sáng) trong đề thi chọn Học sinh giỏi môn Ngữ văn lớp 9 TP Hà Nội ngày 8/1/2020, kì thi có thể sẽ tìm được học sinh giỏi và có bản lĩnh thực sự khi dám phản biện đề, dám chỉ ra: trong Chuyện người con gái Nam Xương chỉ có người chồng, trong Chiếc lược ngà chỉ có người cha - nên yêu cầu so sánh nỗi niềm của người cha trong hai tác phẩm ấy là bất khả thi; còn lại, sẽ là những bài văn trường qui cố gắng tìm ra tâm tư người cha trong nhân vật không được vẽ ở gương mặt người cha!