Trung Quốc đối phó với vụ kiện ở Biển Đông ra sao?

Đảo nhân tạo Trung Quốc xây dựng trái phép trên Biển Đông.

Theo dự kiến, trong hôm nay (12/7), Tòa Trọng tài phụ lục VII tại The Hague (Hà Lan) sẽ ra phán quyết về vụ Philippines kiện các tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc ở Biển Đông.

Giới phân tích nhận định đây có thể sẽ là một phán quyết có lợi cho Manila, và nếu kịch bản này trở thành sự thật, Bắc Kinh thậm chí sẽ có những phản ứng mạnh mẽ hơn với các bên liên quan.

Giới chức Trung Quốc nhiều lần nhấn mạnh quan điểm “ba không” liên quan đến sự kiện này: Một là Philippines không tôn trọng luật pháp; hai là Tòa Trọng tài phụ lục VII không có quyền hạn trong việc giải quyết các tranh cãi liên quan; và ba là phán quyết của Tòa Trọng tài phụ lục VII không có hiệu lực đối với Trung Quốc.

Trung Quốc một mặt không công nhận thẩm quyền thụ lý vụ việc của PCA và tuyên bố sẽ phớt lờ phán quyết, song mặt khác lại không ngừng vận động và lôi kéo dư luận quốc tế ủng hộ lập trường của mình.

Chiến lược ngoại giao công chúng

Không chỉ tổ chức nhiều cuộc hội thảo ở cả trong và ngoài nước, chiến lược ngoại giao công chúng của Trung Quốc còn được đẩy mạnh rầm rộ thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng và qua phát biểu, nhiều bài xã luận của giới chức cấp cao, trong đó có cả Chủ tịch Tập Cận Bình.

Theo hãng tin BBC, các Đại sứ Trung Quốc ở khắp thế giới đã liên tục có những bài viết nói về lập trường của Trung Quốc trong vấn đề Biển Đông, với mục đích là nhắm tới báo chí nước ngoài.

Các bài báo không giống hệt nhau, mặc dù thực tế nội dung sâu xa hoàn toàn là một. Tất cả các bài viết đều trung thành nghiêm ngặt với quan điểm của Chính phủ Trung Quốc trong tranh chấp.

Đa phần các bài báo đều nhấn mạnh tới luận điểm có sự thông tin sai và hiểu sai về tuyên bố chủ quyền của Trung Quốc. Cụ thể là các hòn đảo (mà Trung Quốc gọi là Nam Sa) đã là của Trung Quốc từ thời cổ đại, Philippines đã đơn phương đệ đơn kiện Trung Quốc, và các cuộc đàm phán vẫn đang được tiến hành trên khuôn khổ song phương.

Các bài báo cũng đều khẳng định chủ quyền lãnh thổ không nằm trong phạm vi của Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS). Trong khi đó, một số hãng truyền thông tiếng Anh của Trung Quốc gần đây đã công bố một đoạn băng hoạt hình tiếng Anh giải thích về lịch sử khu vực và có cả các chuyên mục trên trang mạng để người xem có thể tham gia phân tích và thảo luận về vấn đề này.

Trung Quốc bồi lấp, xây đảo nhân tạo trái phép trên Biển Đông.

Mục đích của Trung Quốc là muốn cho quốc tế thấy có rất nhiều nước ủng hộ họ. Tuy nhiên, hãng tin BBC cho rằng quốc gia này có vẻ như không “chọn lọc” với những ai ủng hộ mình trong tranh chấp Biển Đông.

Trung Quốc từng tuyên bố có tới hơn 40 quốc gia ủng hộ quan điểm của họ trong vấn đề này, song thực tế nhiều quốc gia ở rất xa khu vực và có vị trí địa lý khác nhau, chẳng hạn như Sierra Leone và Slovenia.

BBC dẫn lời Giáo sư Kerry Brown nói: “Các bài báo trước hết cho thấy Trung Quốc lo lắng đến thế nào về tác động của phán quyết khi nó được công bố, và cho thấy họ đã nỗ lực tích cực đến mức nào để sử dụng báo chí và truyền thông phương Tây để truyền tải thông điệp của mình…”.

Cũng có chung quan điểm này, nhà nghiên cứu Rajeev Ranjan Chaturvedy tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ISAS tại Đại học Quốc gia Singapore nói: “Việc Trung Quốc nỗ lực thể hiện quan điểm coi phán quyết của Tòa trọng tài là không có giá trị là một phần trong chiến lược ngoại giao công chúng của nước này.

Ngoại giao công chúng là công cụ đầy sức mạnh để định hình nhận thức của cộng đồng quốc tế và tập hợp những người ủng hộ. Song song với việc tiến hành tất cả các biện pháp nội bộ để xử lý vấn đề, Trung Quốc cũng tranh thủ tìm kiếm sự ủng hộ của các quốc gia bạn bè.

Nỗ lực của Trung Quốc nhằm để tránh né và làm mờ nhạt tính hợp pháp của phán quyết này thông qua ủng hộ trong khu vực và quốc tế”.

Tuy nhiên, ông Chaturvedy cho rằng hiện Trung Quốc chưa thành công lắm trong việc thuyết phục các quốc gia xung quanh và các nước lớn về lập trường của mình trên Biển Đông. Thái độ bất chấp phán quyết sẽ cho thấy sự nước đôi trong lời nói và hành động của Trung Quốc, dẫn đến những tổn thất không thể khắc phục trong mối quan hệ Trung Quốc-ASEAN.

Hãng tin BBC dẫn lời ông này nhấn mạnh: “Việc Bắc Kinh tăng cường chế giễu quyết định của tòa qua các kênh chính thức và không chính thức đều sẽ làm phức tạp thêm tình hình và tăng nguy cơ xảy ra đối đầu”.

Một trong những điều khiến dư luận cũng không khỏi băn khoăn là vì sao Trung Quốc sẵn sàng trả giá bằng việc bị quốc tế chỉ trích và nguy cơ mất uy tín để cương quyết phủ nhận thẩm quyền của Tòa Trọng tài và vụ kiện khiến dư luận dậy sóng?

Tờ Wall Street Journal số ra mới đây cho rằng quyết tâm của Trung Quốc trong việc bác bỏ phán quyết của PCA là phản ứng đã từng có tiền lệ. Năm 1986, PCA đưa ra phán quyết có lợi cho Nicaragua trong vụ kiện Mỹ hỗ trợ lực lượng nổi dậy Contra tại Nicaragua nhằm phá hoại chính quyền xã hội chủ nghĩa tại đây.

Mỹ đã tẩy chay toàn bộ phiên toà, cho rằng tòa không có quyền xét xử vụ kiện này, đồng thời từ chối tuân thủ phán quyết. Mỹ sau đó còn dùng vai trò ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc (HĐBA LHQ) để bác bỏ một nghị quyết yêu cầu Mỹ tuân thủ phán quyết, dù đã được Đại hội đồng LHQ thông qua. Mỹ chỉ chịu dừng hỗ trợ lực lượng nổi dậy khi bị Quốc hội Mỹ ngăn cản vào năm 1988.