Ổn định ở Biển Đông: Không nên đánh giá thấp vai trò các cơ quan tài phán

Khung cảnh buổi hội thảo.

Trong bài phát biểu tại hội thảo quốc tế về Biển Đông lần thứ 9 đang diễn ra tại TP.HCM, nguyên Chánh án Tòa án Quốc tế về Luật Biển (ITLOS) – Thẩm phán Vladimir Vladimirovich Golitsyn đã có những chia sẻ đáng chú ý về vai trò của tòa trong tranh chấp.

Mở đầu bài nói, ông Golitsyn nhấn mạnh rằng mình muốn đề cập về vai trò của các cơ chế tài phán quốc tế nói chung trong việc nâng cao vai trò và phát triển luật pháp quốc tế, trước khi trình bày cụ thể các đóng góp của Tòa án Quốc tế về Luật Biển.

Theo ông, trong lịch sử, khái niệm thượng tôn luật pháp quốc tế luôn được gắn liền với việc giải quyết tranh chấp bằng biện pháp tư pháp. Sự hình thành các cơ quan tài phán quốc tế là một nhân tố quan trọng trong việc phát triển nguyên tắc thượng tôn luật pháp quốc tế, và sự ra đời của Tòa ITLOS là một bước quan trọng trong quá trình này.

Đồng thời ông Golitsyn cho rằng việc thông qua Công ước Liên Hợp quốc về Luật Biển, theo đó thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp bắt buộc, cũng là một bước tiến lớn trong quá trình phát triển hệ thống tư pháp quốc tế. Việc đạt được đồng thuận đối với mục 2 Phần XV của Công ước, theo đó quy định thủ tục giải quyết tranh chấp bắt buộc đưa ra các phán quyết ràng buộc, là một thành tựu lớn của Công ước.

Theo điều 287 của Công ước, các Quốc gia Thành viên của Công ước sẽ được chọn các thủ tục giải quyết tranh chấp nảy sinh theo Công ước. Quốc gia có nghĩa vụ đệ trình  tranh chấp của mình ra một trong các thủ tục được quy định theo Công ước, với một số ngoại lệ cụ thể.

Nếu như hai Quốc gia lựa chọn các thủ tục giải quyết tranh chấp khác nhau, cơ chế mặc định được lựa chọn sẽ là trọng tài theo Phụ lục VII của Công ước. Tuy nhiên, ngay cả khi trọng tài theo Phụ lục VII được sử dụng bởi một bên trong tranh chấp, các bên vẫn có thể đồng ý chuyển tranh chấp của mình sang Tòa ITLOS.

Vào tháng 12/1997, Tòa ITLOS đã tiến hành giải quyết tranh chấp đầu tiên, kể từ đó, các vụ kiện được nộp ra Tòa đã ngày càng đa dạng và Tòa đã giải quyết rất nhiều loại tranh chấp biển, bao gồm các tranh chấp liên quan đến biên giới biển, bắt giữ tàu, đánh bắt cá và lưu kho. Thông qua các phán quyết của mình, Tòa đã đóng góp vào tiến trình phát triển luật pháp quốc tế và đã củng cố được vị trí của mình như một diễn đàn chuyên trách về giải quyết hòa bình tranh chấp nảy sinh theo Công ước.

Theo ông, nhiệm vụ  của Tòa ITLOS trong giải quyết tranh chấp biển và đóng góp vào sự phát triển của luật quốc tế cũng được thể hiện trong bối cảnh của khái niệm đương đại về quản trị biển quốc tế. Mặc dù khó có thể xác định rõ một định nghĩa duy nhất về quản trị biển quốc tế, song khái niệm này có thể hiểu khái quát là một quá trình bao gồm tất cả các chính sách và hành động liên quan và có liên quan tới biển, bao gồm việc quản lý và sử dụng tài nguyên biển.

Các cơ quan tài phán là yếu tố quan trọng trong quá trình quản trị biển với việc đưa ra những hướng dẫn có căn cứ liên quan tới khái niệm luật biển quốc tế và thúc đẩy sự phát triển của luật quốc tế. Điều này đặc biệt đúng trong trường hợp của tòa ITLOS, với những nhiệm vụ cụ thể được quy định trong Công ước. Khi thực hiện những nhiệm vụ này, tòa ITLOS đã dần phát triển thành một cơ quan về khoa học luật pháp, đóng góp vào sự phát triển tiến bộ của luật biển và quản trị biển quốc tế.

Tàu cá của ngư dân Việt Nam đang hoạt động tại Biển Đông.

Gắn với tình hình thực tế tại Biển Đông, ông Golitsyn cho rằng khi thảo luận về các biện pháp duy trì hòa bình và ổn định tại khu vực này, vai trò của các cơ quan tài phán quốc tế “không nên bị đánh giá thấp”.

Tuy nhiên, ông nhận định rằng việc sử dụng các cơ quan tài phán quốc tế để giải quyết các tranh chấp biển có thể đang đối mặt với một vài thách thức nhất định, nảy sinh cả từ các Quốc gia và từ trong chính các cơ quan tài phán. Do vậy khả năng đóng góp của các cơ quan tài phán vào hòa bình và ổn định sẽ phụ thuộc vào lập trường của nhiều bên trong hệ thống giải quyết tranh chấp này.

Ông khẳng định giá trị của tòa án và tòa trọng tài trong giải quyết các tranh chấp biển, đặc biệt là trong bối cảnh ngày càng có nhiều tranh chấp đang được đưa ra giải quyết, tuy nhiên ông lưu ý rằng khi giải quyết tranh chấp biển theo tòa án và tòa trọng tài quốc tế cần phải quan tâm đến sự ảnh hưởng của các xu hướng đang nảy sinh trong quan hệ quốc tế và khả của các tòa án và tòa trọng tài trong việc hỗ trợ các Quốc gia giải quyết hòa bình tranh chấp.