4 năm phòng chống tác hại thuốc lá: Hiệu quả khiếm tốn gian nan còn nhiều

Xây dựng bộ máy cơ bản

Nước ta đã xây dựng các chính sách, chiến lược về PCTHTL, các chính sách nhằm giảm cầu sử dụng thuốc lá: Áp thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá; bảo vệ người dân trước khói thuốc lá, cấm hút thuốc lá nơi công cộng; cấm quảng cáo, khuyến mại, tiếp thị và tài trợ thuốc lá; cảnh báo tác hại của thuốc lá; thông tin, giáo dục, truyền thông phòng chống tác hại của thuốc lá; chính sách về cai nghiện thuốc lá.

Thành lập từ năm 1989 và cơ cấu lại vào năm 2001 theo Quyết định số 467/QĐ-TTg ngày 17/4/2001 của Thủ tướng Chính phủ. Văn phòng thường trực VINACOSH đặt tại Bộ Y tế, có nhiệm vụ tham mưu giúp việc cho Ban Điều hành Chương trình. Thành viên Ban chủ nhiệm gồm Lãnh đạo của 13 Bộ, ngành và Chủ nhiệm chương trình là Bộ trưởng Bộ Y tế. Có 6 Bộ, ngành, 36 tỉnh, thành phố và 10 tổ chức đoàn thể đã xây dựng Kế hoạch triển khai PCTHTL, thành lập Ban chỉ đạo ngành, địa phương.

Về thông tin, giáo dục, truyền thông, Chương trình đã tổ chức các hội thảo, hội nghị, nói chuyện phổ biến Luật PCTHTL, mít tinh hưởng ứng ngày thế giới không thuốc lá, tuần lễ quốc gia không thuốc lá. Tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng như: VTV1, O2TV, Thông tấn xã Việt Nam, VOV giao thông, báo viết và báo mạng. Cung cấp hàng chục ngàn cuốn sách giới thiệu, hỏi đáp về Luật PCTHTL, hàng trăm ngàn tờ rơi, tranh áp phích, hàng trăm đĩa DVD tuyên truyền. Phát động chiến dịch truyền thông: nhắn tin qua điện thoại và truy cập website tuyên truyền; thi sáng tác cổ động “Cuộc sống không khói thuốc lá”…

Để thực hiện môi trường không khói thuốc, các mô hình thí điểm đã được xây dựng và triển khai như xây dựng thành phố không khói thuốc tại một số tỉnh gồm Hạ Long, Thái Nguyên, Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, Hội An, Nha Trang và Tiền Giang; xây dựng môi trường công sở không khói thuốc trong các ngành Y tế, Giáo dục, Công an,...; tổ chức cuộc vận động xây dựng “trường học thân thiện” của ngành Giáo dục.

Việt Nam đã thực hiện in cảnh báo hình ảnh trên vỏ bao bì thuốc từ 01/8/2013. Thực hiện cấm quảng cáo thuốc lá trên các phương tiện thông tin đại chúng, cấm tài trợ thuốc lá tại các sự kiện văn hoá, thể thao. Việt Nam được đánh giá là một trong 7 nước đạt kết quả cao nhất trong cấm toàn diện việc quảng cáo, tiếp thị, khuyến mại và tài trợ thuốc lá.

Nhằm góp phần kiểm soát nguồn cung thuốc lá, Bộ Công thương đã ban hành Quyết định số 2332/QĐ-BCT phê duyệt Quy hoạch mạng lưới kinh doanh bán buôn sản phẩm thuốc lá trên phạm vi toàn quốc giai đoạn đến năm 2020; đồng thời tăng cường phối hợp phòng chống buôn lậu thuốc lá, nhất là ở các cửa khẩu biên giới.

Vẫn còn gian nan

Trên những thành tựu trên, công tác phòng chống tác hại thuốc lá ở nước ta vẫn còn nhiều hạn chế và khó khăn.

Thứ nhất, thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá vẫn chưa hợp lý, chiếm chưa tới 45% giá bán lẻ sau thuế (WHO khuyến cáo 65-80%). Chế tài xử phạt vi phạm chưa đủ sức răn đe, chồng chéo nhiệm vụ và khó khả thi. Quy hoạch mạng lưới kinh doanh bán buôn thuốc lá giai đoạn đến năm 2020 do Bộ Công thương phê duyệt chưa gắn với các mục tiêu PCTHTL.

Việc phối hợp liên ngành chưa chặt chẽ và hiệu quả. Các địa phương chủ yếu ban hành văn bản và tổ chức một số hoạt động bề nổi…Chính quyền các cấp, người đứng đầu cơ quan, tổ chức chưa chú trọng triển khai Luật. Tuyên truyền về Luật PCTHTL ở các địa phương vẫn còn hạn chế. Nhận thức về Luật và ý thức chấp hành pháp luật của một bộ phận cán bộ và nhân dân chưa cao. Thanh tra, kiểm tra, giám sát thực thi Luật PCTHTL, nhất là với quy định cấm hút thuốc lá tại các địa điểm cấm hút thuốc chưa nghiêm.

Các vi phạm pháp luật PCTHTL vẫn diễn ra thường xuyên: Vi phạm trong quảng cáo tại các điểm bán thuốc lá vẫn còn phổ biến. Kiểm soát mua bán thuốc lá chưa chặt chẽ, không kiểm soát được việc bán thuốc cho người dưới 18 tuổi, thuốc lá lậu trôi nổi và mua dễ dàng. Hút thuốc lá tại các trụ sở, cơ quan, địa điểm công cộng vẫn diễn ra phổ biến mà không bị xử phạt; chưa bảo đảm khu vực riêng cho người hút thuốc lá.

Tỷ lệ hút thuốc lá vẫn còn ở mức cao. Việt Nam nằm trong nhóm 15 nước có người hút thuốc lá cao nhất thế giới. Tỷ lệ hút thuốc lá của thanh thiếu niên vẫn cao với độ tuổi bắt đầu hút ngày càng trẻ. Hút thuốc lá thụ động vẫn còn rất phổ biến tại các cơ quan, trường học, điểm giao thông công cộng và tại nhà.

Việc tổ chức triển khai các biện pháp tư vấn, cai nghiện vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Chưa xây dựng được các mô hình tư vấn, cai nghiện thuốc lá có hiệu quả.