Việt Nam cần đưa “tự kỷ” vào Luật người khuyết tật
![]() |
Ngày 2 tháng Tư hàng nămđược gọi là Ngày thế giới nhận thức về tự kỷ |
Ngày 18 tháng 12 năm 2007, Đại hội đồng Liên hợp quốc năm thứ 62 thông qua một nghị quyết đặc biệt, nó có số hiệu A/RES/62/139. Theo đó, ngày 2 tháng Tư hàng năm, bắt đầu từ 2008, được gọi là Ngày thế giới nhận thức về tự kỷ (World Autism Awareness Day – WAAD).
Tật hay bệnh?
Nghị quyết này cũng kêu gọi các quốc gia thành viên, các tổ chức phi chính phủ, các tổ chức thuộc khu vực tư cũng như công thực hiện việc nâng cao nhận thức về tự kỷ trong xã hội.
Tự kỷ được xác định là tật chứ không phải là bệnh. Cho đến nay, các nguyên nhân chính xác của chứng rối loạn phổ tự kỷ (ASD) vẫn còn chưa rõ ràng. Tuy nhiên, quan điểm phổ biến nhất là do yếu tố gene dưới tác động của môi trường độc hại gây ra.
Theo Nghị quyết 62/139 nói trên, tự kỷ là một khuyết tật phát triển và tồn tại suốt đời. Chứng tự kỷ có thể xảy ra với bất kỳ ai không phân biệt giới tính, chủng tộc, giàu nghèo và địa vị xã hội. Tự kỉ được nhận diện bằng hàng loạt các triệu chứng khác nhau chứ không chỉ có một: khó giao tiếp, khó hoà nhập với xung quanh, cảm xúc, hứng thú bị giới hạn và các hành động lặp đi lặp lại.
Thực tiễn can thiệp tự kỷ trên thế giới cho thấy nếu không được can thiệp sớm, trẻ mắc chứng tự kỷ sẽ không thể hòa nhập được với cộng đồng, ở tuổi trưởng thành nhưng chúng vẫn chỉ như những đứa trẻ 2 hoặc 3 tuổi và không thể học được các kỹ năng sống cơ bản, cần thiết.
Nhìn nhận của pháp luật Việt Nam về chứng tự kỷ
Những dữ liệu của Liên hợp quốc cho thấy nghị quyết 62/139 được thông qua với sự nhất trí của toàn bộ các thành viên trong đó có Việt Nam. Lẽ đương nhiên, Nghị quyết của đại hội đồng Liên hợp quốc, xét về mặt pháp lý, chỉ mang tính chất khuyến nghị chứ không phải ràng buộc có tính nghĩa vụ của quốc gia thành viên. Thế nhưng, hiện trạng pháp luật của Việt Nam hiện hành cũng đã phản ánh phần nào nhận thức của người làm luật về chứng rối loạn tự kỷ là chưa đầy đủ.
Trong những năm qua, sau khi có Luật người khuyết tật, đặc biệt là sau khi các thông tư hướng dẫn thi hành các biện pháp hỗ trợ người khuyết tật được ban hành, có rất nhiều trường hợp cha mẹ có con mắc chứng tự kỷ xin xác nhận mức độ khuyết tật để được hưởng trợ cấp hàng tháng và các hỗ trợ trong học tập đều gặp khó khăn. Đại đa số các trường hợp bị từ chối vì không được xếp loại là khuyết tật dạng nào.
Luật người khuyết tật 2010 và Nghị định 28/2012/NĐ-CP ngày 10 tháng 4 năm 2012 có quy định phân loại khuyết tật theo 6 nhóm: 1- Khuyết tật vận động; 2- Khuyết tật nghe, nói; 3- Khuyết tật nhìn; 4- Khuyết tật thần kinh, tâm thần; 5- Khuyết tật trí tuệ; 6- Khuyết tật khác. Trong 6 dạng khuyết tật trên, thì tự kỷ có thể vừa nằm trong dạng khuyết tật thứ 4, thứ 5 hoặc thứ 6. Các thông tư hướng dẫn thi hành thì cũng không thể xếp tự kỷ vào dạng khuyết tật nào.
Sự thừa nhận chứng tự kỷ, hiếm hoi và duy nhất trong các văn bản pháp luật của Việt Nam về người khuyết tật là Quyết định 1019/QĐ-TTg ngày 05 tháng 08 năm 2012 của thủ tướng chính phủ về phê duyệt “Đề án trợ giúp người khuyết tật giai đoạn 2012-2020”. Theo đó, người mắc chứng rối loạn tự kỷ được “hỗ trợ triển khai giáo dục hòa nhập ở các cấp học thông qua việc xây dựng chương trình, tài liệu; bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý,… bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên trực tiếp dạy…. tự kỷ” (mục II.2.a, điều 1, của Quyết định 1019/QĐ-TTg). Nhìn vào bản đề án này, có thể thấy sự hỗ trợ trong can thiệp, điều trị tự kỷ chỉ là dành cho nhà trường, giáo viên và cán bộ quản lý. Tính chất hỗ trợ cho nhóm đối tượng này, theo đề án kia, thực chất là không có gì. Ngoài ra, Quyết định 1019/QĐ-TTg chỉ nhằm phê duyệt một đề án chứ không thể minh định tự kỷ là một dạng khuyết tật.
![]() |
Hàng loạt các cuộc vận động chính thức như thông qua các hội thảo khoa học, các buổi tọa đàm về chính sách người khuyết tật, cũng như phi chính thức như trao đổi trên mạng xã hội, blog cũng đã chỉ ra rằng cách thức quy định của Luật người khuyết tật Việt Nam khi tách bạch khuyết tật trí tuệ và khuyết tật tâm thần đã loại trừ chỗ đứng cho dạng khuyết tật tự kỷ.
Thay đổi theo hướng nào?
Bộ Lao động Thương binh – Xã hội vác các cơ quan trực thuộc thời gian qua đã có rất nhiều nghiên cứu nhằm khắc phục thực trạng trên. Trên truyền thông chính thức đầu tháng 12/2014, Cục Bảo trợ xã hội cho biết ngành lao động đang lực xây dựng tài liệu hướng dẫn về vấn đề tự kỷ, tập huấn cán bộ của ngành để hướng dẫn các địa phương triển khai thực hiện xác định mức độ khuyết tật cho trẻ tự kỷ, để các em được hưởng các chính sách dành cho người khuyết tật. Tuy vậy cần phải thấy là, dù các tài liệu đó có thể tốt bao nhiêu đi chăng nữa thì nó cũng đều vướng vào cơ sở pháp lý cho việc thực hiện
Điều cần làm là sửa đổi Luật người khuyết tật theo hướng nhập khuyết tật trí tuệ và khuyết tật tâm thần thành khuyết tật thần kinh và bổ sung “khuyết tật phát triển”.