Vì sao Birdman ẵm 4 giải Oscar?

Michael Keaton và sự tái xuất thế kỷ với Riggan Thomson trong Birdman (ảnh: IMDb)

1. Riggan Thomson không mắc kẹt giữa những dãy thiên hà vô tận, cũng không rơi vào hoang mạc, đầm lầy hẻo lánh, đối diện giữa sự sống và cái chết, buộc phải đấu tranh sinh tồn. Riggan cũng không loay hoay giữa thế giới công nghệ và hiện thực. Ông lạc hậu và bị bỏ rơi, lọt thỏm giữa sự hiện đại, đông đúc. Không gian trói buộc Riggan là sự giằng níu giữa quá khứ vàng son, bước ra vạn người biết, triệu người thương, xa hoa, hào nhoáng và một hiện tại bức bối, đầy mâu thuẫn, cố vẫy vùng và sợ bị lãng quên.

Riggan đã từng nổi tiếng khắp thế giới với vai diễn Người Chim. Để khi ý thức được những thứ khán giả cần là hành động, là bom tấn thay vì “một mớ triết lý rỗng tuếch”, Riggan lọt thỏm trong một New York tù túng, nhớp nhúa, khác hẳn với thế giới choáng lộn thường thấy. Riggan đắm chìm trong hào quang của quá khứ, vẻ đẹp của tuổi trẻ với mái tóc, cơ mặt, thân hình hoàn hảo và hiện thực mà theo “Người Chim” (một cái tôi khác thường trực hiện diện của Riggan) là tầm thường, tẻ nhạt. Da nhăn nheo, tóc tai lởm chởm. Siêu anh hùng ngày nào giờ chỉ là một gã hết thời, gàn dở trong mắt người xung quanh. Không gia đình và bạn bè, ngoại trừ Sam (Emma Stone)  – cô con gái đang trong thời gian cai nghiện, cũng chẳng còn tiền bạc, tới mức tính chuyện cầm cố căn nhà vốn để dành cho con gái, lấy tiền thực hiện vở kịch mới What We Talk About When We Talk About Love tại rạp St. James của sân khấu Broadway lừng danh trong vai trò đạo diễn kiêm diễn viên chính. Vừa phải giải quyết những rắc rối quanh vở kịch, vừa phải phân tách giấc mộng mang tên Birdman. Ranh giới giữa thật và ảo, giữa phim Birdman với Hollywood thực, giữa vở kịch Riggan đang dựng (gặp hết sự cố này đến cản trở khác) với chính cuộc đời ông, tất cả đều mong manh.

Chính sức mạnh ảo mộng, cái khí chất dị biệt ấy đã trở thành động lực để Riggan diễn xuất trên sân khấu, và như nhân vật nhà phê bình trong phim, nhận xét về vở diễn “sống còn” của Riggan trên tờ Times rằng: “Riggan kiến tạo nên cái gọi là siêu thực trong kịch nghệ.

Máu đã đổ, cả nghĩa đen và nghĩa bóng. Rất nhiều diễn viên (từ này được nhà phê bình dùng rất trân trọng, bởi trước đó bà chỉ coi Riggan là “người nổi tiếng”) trẻ bây giờ thiếu điều đó.” Thế nhưng, ở lần đứng trước danh vọng này, khi mọi nỗ lực để khỏi rơi vào quên lãng được thừa nhận, Riggan lại khước từ. Hay đúng hơn, khi giấc mộng được phân tách, Riggan không còn lý do cho một sự tồn tại. Riggan nhìn ra cửa sổ và ngắm những chú chim đang chao lượn trên bầu trời trong xanh của New York. Những cánh chim thật sự và tự do. Không sợ hãi và cũng chẳng lo lắng bị lãng quên.

Bộ đôi tương phản Riggan Thomson và Mike Shiner (ảnh: collider.com)

2. Để đạt được điều đó, Alejandro González Iñárritu đã chủ định quay và cắt dựng tạo ra cảm giác cả bộ phim chỉ được thực hiện với một cú “long-take” (đoạn quay dài không chuyển cảnh), dài 119 phút và chọn chọn thể loại black comedy (dark comedy) để thể hiện. Ngay từ cảnh đầu tiên, ông để cho Riggan lơ lửng trên không, trong chiếc quần lót, quay lưng về phía khán giả. Ngoài năng lực bay, Riggan còn có khả năng làm đồ đạc tự di chuyển – song thực chất là ảo giác do thường xuyên bị ám ảnh bởi nhân vật Birdman. Cách thể hiện này, phản ánh Riggan trong mắt mọi người xung quanh, là một kẻ ngớ ngẩn, suốt ngày chìm trong mộng ảo và lạc hậu, bật ra tiếng cười. Đồng thời hé lộ bi kịch không lối thoát của Riggan.

Người giúp Alejandro González Iñárritu “hiện thực hóa” dự định này là nhà quay phim đồng hương – Emmanuel Lubezki (Oscar 2014 với Gravity). Tờ Hollywood Reported ví những nỗ lực này của Iñárritu là “một phiên bản phức tạp và tinh tế hơn những gì Alfred Hitchcock đã làm trong Rope năm 1948”. Những hành lang dài u tối của rạp St.James, phòng thay đồ, đường phố New York liên miên bất, chật hẹp ấy, cùng tiếng trống Jazz đơn giản nhưng dồn dập của Antonio Sánchez - tay trống nổi tiếng và là người soạn nhạc cho Birdman – dựng nên hiện thực thúc hối đến nghẹt thở trong con mắt của Riggan. Xoay quanh đó là những-phận-người trót gắn bó với nghiệp diễn. Đó là Mike Shiner (Edward Noton), một diễn viên Broadway kiêu ngạo, phóng túng và bất tuân, luôn tỏ ra kiêu căng, ngạo mạn khiến mọi người chán ghét để che giấu tâm hồn mỏng manh và trống rỗng ngoài đời thực. Đó là Lesley yếu đuối, dễ thương tổn luôn ấp ủ giấc mơ được đứng trên sân khấu Broadway – thánh đường kịch nghệ một lần. Đó là Sam (Emma Stone) - cô con gái nghiện ngập, cáu bẳn nhưng thương cha hết mực. Tất cả họ, mang đến cho cuộc đời nhiều mảng xám của Riggan những màu sắc mới, có thể không rực rỡ, nhưng chắc chắn, tươi sáng hơn.

Thật thiếu sót nếu như không nhắc đến “sự tái xuất thế kỷ” của Michael Keaton trong vai Riggan (dàn diễn viên phụ khá hoàn hảo). Có lẽ, chẳng ngẫu nhiên để Alejandro mời Michael hóa thân vào vai diễn này. Cách đây hai thập niên, Michael Keaton từng được cả thế giới biết đến qua vai diễn “Người dơi” kinh điển trong loạt phim Batman của đạo diễn Tim Burton – có ảnh hưởng cực lớn tới dòng phim siêu anh hùng hiện đại của Hollywood hiện tại. Theo thời gian, danh tiếng đó dần rơi vào quên lãng khi ông chẳng còn vai diễn nào đáng chú ý sau đó. Còn Batman của Tim Burton giờ đã được thay thế bởi bộ ba Người Dơi của Christopher Nolan. Và, cho dù giải thưởng ở hạng mục “Nam diễn viên chính xuất sắc nhất” không thuộc về ông nhưng Michael đã khẳng định với thế giới rằng, tài năng của ông không chỉ dành cho những vai siêu anh hùng.

Nối tiếp một Amores Perros và một Babel đầy ám ảnh, Alejandro tiếp tục dẫn dắt người xem đến những khoảng tối, những góc khuất trong thế giới nội tâm của con người. Luôn khát khao yêu thương, tràn đầy mâu thuẫn, bức bối và cô đơn trong những mối quan hệ của chính mình. Birdman, nói như một nhà phê bình trên tờ Variety, là “một bộ phim kỳ diệu, đưa bạn tới những cảm xúc điện ảnh chưa từng được trải nghiệm và sẽ khiến bạn sớm muốn cất cánh bay nữa sau khi nó kết thúc.”