Vai trò của UNCLOS trong việc quản lý các tranh chấp trên biển

Tại hội thảo "Hướng tới những vùng biển mở và tự do ở châu Á: Vai trò của Luật quốc tế trong việc duy trì trật tự trên biển" diễn ra  tại Hà Nội, do Đại sứ Đại sứ quán Vương quốc Anh và Nhật Bản cùng Học viện Ngoại giao Việt Nam đồng tổ chức, nhiều ý kiến của các chuyên gia, học giả xoay quanh vấn đề giải quyết và quản lý các tranh chấp trên biển.

Quang cảnh Hội thảo.

Giáo sư Mariko Kawano, Khoa Luật, Đại học Waseda (Nhật Bản) cho rằng, các quốc gia được hưởng nhiều quyền và lợi ích trong các khu vực biển theo luật biển quốc tế. Những quyền và nghĩa vụ này đôi khi chồng chéo và xung đột hoặc chồng lấn có thể dẫn đến các tranh chấp quốc tế trên biển. Cơ chế giải quyết xung đột theo phần XV của Công ước Liên Hợp quốc về Luật Biển sau đây gọi là UNCLOS đã góp vào việc giải quyết các tranh chấp trên biển và việc làm sáng  tỏ luật biển quốc tế.

Ông Abhijit Singh, Viện trưởng Viện Sáng kiến an ninh hàng hải, Tổ chức nghiên cứu quan sát viên (ORF) ở New Delhi, Ấn Độ nhận định, những diễn biến gần đây ở các vùng biển châu Á cho thấy nhu cầu mạnh về một "trật tự hiệu quả" nhằm quản lý các vấn đề trên biển, nhất là khu vực Biển Đông và biển Hoa Đông.

Do tranh chấp leo thang với các hành động “ăn miếng trả miếng” trên biển bao gồm các vụ đụng độ hải quân hay các hoạt động cải tạo đất đầy khiêu khích, các quốc gia khu vực hướng tới thiết lập một nhận thức chung về một trật tự và những chuẩn mực có thể chấp nhận được bằng việc chính thức hóa Bộ Quy tắc Ứng xử giữa các quốc gia ven biển trong khu vực.

Tuy nhiên, việc diễn giải về "trật tự trên biển" vẫn còn nhiều khác biệt. Đối với một số quốc gia trong khu vực, "trật tự nhấn mạnh đến sự hợp tác giữa các quốc gia và tầm quan trọng của sự đồng thuận trong quản lý khu vực. Còn một cách giải thích khác, coi "trật tự trên biển" là điều kiện tiên quyết về an ninh tập thể nhưng bắt nguồn từ một quá trình giúp đảm bảo cách hành xử trên biển một cách quy củ. Điều đó cũng có nghĩa "các lực lượng hải quân có thể tạo dựng sự tin cậy thông qua các hành động của họ trên biển và các hành động hiếu chiến ở Biển Đông có thể làm tổn hại tới trật tự trên biển".

Trong khi đó, TS Lê Đình Tĩnh, Viện Biển Đông, Học viện Ngoại giao khẳng định, luật pháp quốc tế và các bộ quy tắc khu vực có thể được áp dụng trong việc duy trì và thúc đẩy trật tự trên biển dường như lại thuế cả về chất lượng và số lượng. Vùng biển Châu Á – Thái Bình Dương cần UNCLOS và cần nhiều hơn nữa. Thực tế này dẫn đến vấn đề khả năng thực thi, điều này lại quay trở về mối quan hệ nhân quả giữa quyền lực/năng lực và trật tự.

Khả năng thực thi là chủ đề sẽ còn lặp lại khi nhiều quốc gia có khả năng thực thi mong muốn có một "trật tự” mà không nhất thiết do các nhà lập pháp đưa ra.

Vai trò của Công ước Liên Hợp quốc về Luật biển (UNCLOS), dẫn chiếu tới những kinh nghiệm tại Biển Đông và Biển Hoa Đông, TS Kentaro Nishimoto thuộc khoa Luật, Đại học Tohoku, Nhật Bản nhấn mạnh: Khi Công ước tạo ra một khung pháp lý trong đó tất cả các hoạt động trên đại dương và trên biển phải được triển khai trong phạm vi khung đó thì chính bản thân UNCLOS cũng cung cấp cho các quốc gia một số công cụ để quản lý tranh chấp trên biển.

Đầu tiên, UNCLOS cung cấp các quy định rõ ràng về quyền trên biển của các quốc gia ven biển các và quy định quản lý hoạt động ở các vùng biển khác nhau, theo đó các quy định này nên đóng vai trò là sự hiểu biết chung, làm căn cứ cho tương tác giữa các bên liên quan tới tranh chấp.

Thứ hai, UNCLOS bao gồm các quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của các quốc gia trong các khu vực không bị giới hạn nhằm hướng dẫn việc thực thi nghĩa vụ của các quốc gia liên quan đến một khu vực biển không bị giới hạn.

Thứ ba, UNCLOS có cơ chế giải quyết xung đột riêng và có thể đóng vai trò trong việc giải quyết tranh chấp cuối cùng và trong việc quản lý các tranh chấp trên biển.