Tăng thuế thuốc lá, cú “hích” tăng thu ngân sách

Tăng thuế thuốc lá, cú “hích” tăng thu ngân sách

Tăng thuế thuốc lá làm giảm tiêu dùng nhưng doanh thu thuế vẫn tăng

Bs Phạm Thị Hoàng Anh - Giám đốc Tổ chức Nhịp cầu Sức khỏe (HealthBridge) tại Việt Nam cho hay, bằng chứng thực tiễn tại nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam cho thấy tăng thuế thuốc lá làm tiêu dùng thuốc lá giảm đi nhưng doanh thu thuế vẫn tăng vì: Thuốc lá là loại hàng hoá có tính gây nghiện nên tốc độ giảm tiêu dùng sẽ chậm hơn so với tốc độ tăng giá.

Do sự gia tăng dân số nên ngay cả khi tỷ lệ hút thuốc giảm vẫn luôn có một số người mới gia nhập thị trường và tổng số người hút sẽ giảm nhưng rất chậm.

Theo ước tính của Ngân hàng Thế giới, trên phạm vi toàn cầu khi thuế tăng 10% sẽ giúp tăng thu thuế thuốc lá của chinh phủ thêm 7%.

Theo WHO, Chính phủ các nước trên thế giới có thể thu thêm 141 tỷ đô la Mỹ từ thuế thuốc lá nếu tăng thuế với mức trung bình là 0,8 USD mỗi bao. 

“Đặc biệt ở các quốc gia nơi mà tỷ lệ thuế trong giá bán lẻ thấp như ở Việt Nam, thì tăng thuế thuốc lá thường không dẫn tới một mức tăng lớn trong giá bán thuốc lá hoặc mức giảm mạnh đối với tiêu dùng, nhưng lại sẽ làm tăng doanh thu từ thuế thuốc lá ở mức rất đáng kể cho quốc gia đó”, Bs Hoàng Anh dẫn lại thông tin từ WHO.

Và kinh nghiệm tăng thuế ở các nước đang phát triển

Từng có nhiều năm gắn bó với công tác phòng chống tác hại thuốc lá, BS Hoàng Anh cho biết, không chỉ ở các nước phát triển, mà ngay cả ở các nước đang phát triển, lợi ích của việc tăng thuế cũng đã được chứng minh rất rõ rệt.

Chẳng hạn như ở Nam Phi,  trong giai đoạn 1991-2012 thuế thuốc lá (sau khi đã trừ lạm phát) đã tăng từ mức 2 Rands (đơn vị tiền Nam Phi. 1USD=12,7 Rands) lên mức 10 Rands mỗi bao (Hình 3). Kết quả là thu thuế thuốc lá đã tăng từ 3 tỷ Rands lên gần 12 tỷ Rands trong cùng giai đoạn.

Hay tại Thái  Lan: Từ 1993-2012, thuế thuốc lá tăng từ 55% lên 87% giá bán buôn (tương đương mức tăng từ 120% giá xuất xưởng lên thành 670% giá xuất xưởng). Kết quả, thu ngân sách tăng gấp 4 lần, (từ 500 triệu USD năm 1993, lên thành 2,0 tỷ USD năm 2015, tỷ lệ hút thuốc trên toàn quốc giảm từ 32% (năm 1991) xuống còn 19,9% (năm 2015), trong khi sản lượng thuốc lá không thay đổi nhiều, dao động quanh con số 2 tỷ bao mỗi năm.

Ở Năm 2012 Philippines thông qua luật thuế, tăng thuế thuốc lá từ 100% tới 300% với các nhóm thuốc lá khác nhau để tiến tới một mức thuế chung vào năm 2017. Kết quả, thu thuế thuốc lá của chinh phủ đã tăng hơn gấp đôi ngay sau năm đầu tiên, từ 680 triệu USD năm 2012 lên thành 1,6 tỷ USD năm 2013. Con số này tăng thành 2,2 tỷ USD năm 2015, hơn gấp 3 lần so với trước khi tăng thuế.

Trong cùng thời gian tỷ lệ hút thuốc ở Philippines đã giảm từ 31% năm 2008 xuống còn 25,4% năm 2013. Đồng thời tỷ lệ hút thuốc ở giới trẻ (13-15 tuổi) đã giảm từ 6,8% xuống còn 5,5%.

Hay như đất nước Thổ Nhĩ Kỳ, năm 2010 nước này đã tăng thuế đáng kể, làm cho thuế trong giá bán lẻ tăng từ 58% lên thành 63% và sàn thuế tuyệt đối (theo bao 20 điếu) cũng tăng từ 1.55 TL (Lia Thổ Nhĩ Kỳ) lên thành 2,65 TL. Việc tăng thuế này làm cho giá thuốc lá tăng khoảng hơn gấp đôi. Kêt quả, doanh thu thuế thuốc lá của Chính Phủ tăng khoảng hơn 40% từ 11 tỷ TL năm 2009 lên thành 15,9 tỷ TL năm 2011. Trong khi tiêu dùng thuốc lá giảm đáng kể, từ 5,3 tỷ bao năm 2009 xuống còn 4,5 tỷ bao năm 2011.

Đặc biệt tại đất nước Brazil, từ 2006-2013, thuế TTĐB cho mỗi bao tăng 116%, giá thuốc lá thực trung bình tăng 74%. Kết quả, thu thuế của chính phủ từ thuốc lá tăng 48% (từ 3,5 tỷ Reais năm 2006 lên 5,1 tỷ Reais năm 2013), mặc dù doanh số bán thuốc lá trong nước giảm 32% (từ 6,56 tỷ bao năm 2013 xuống 3,8 tỷ bao năm 2016).

Bài học nào cho Việt Nam?

Riêng đối với Việt Nam, BS Hoàng Anh thống kê, năm 2008 (sau khi áp dụng mức thuế mới 65% - tăng 10% so với mức thuế 55% năm 2007), doanh thu từ thuế thuốc lá đã tăng hơn 1.000 tỷ đồng so với năm 2007 (từ 6500 tỷ VND lên 7500 tỷ VND) mặc dù tiêu dùng trong năm 2008 giảm khoảng 3% so với 2007. Tuy nhiên việc tăng thuế chỉ trong một năm duy nhất không có nhiều tác dụng, vì các năm sau đó thuế không tăng nên tiêu dùng lại tiếp tục trở lại xu hướng tăng như trước đó.

“Năm 2016 (sau khi áp dụng mức thuế mới 70% - tăng 5% so với mức thuế 65% năm 2015), thu thuế thuốc lá năm 2016 ước tính tăng khoảng 4% so với năm 2015. Do mức tăng thuế nhỏ nên tác động tới tiêu dùng hầu như không đáng kể”, Bs Hoàng Anh nói.

Trong khi đó, các chuyên gia đã khuyến cáo các biện pháp kiểm soát thuốc lá quy định trong Công ước khung thì tăng thuế thuốc lá được coi là một trong các biện pháp hiệu quả nhất và ít tốn kém nhất để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá, đặc biệt là thanh thiếu niên.

“Để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc của nam giới còn xuống 39% vào năm 2020 trong chiến lược Quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá đến năm 2020 được Thủ tướng chính phủ phê duyệt, thì một trong những biện pháp hữu hiệu là thuế thuốc lá cần tăng đủ cao để có thể tác động làm giảm 3% (tuyệt đối) tỷ lệ hút thuốc tới năm 2020”, Bs Hoàng Anh nhấn mạnh.