Giúp trẻ em tránh xa cạm bẫy mua bán người như thế nào?

“Anh ta là người lạ. Lúc đi nhà thờ cháu thấy anh ta cứ đi theo. Nhà thờ cách nhà cháu 500 mét. Cháu thấy đi theo cũng mấy hôm thì cũng đồng ý làm quen, đến hôm sau này khi đã quen hẳn thì anh ấy nói chuyện nhiều và rủ cháu đi cùng anh ấy. L úc đầu cháu cũng định đi. Anh ấy còn lôi tay cháu nhưng cháu trả lời là nhà cháu ở gần đấy… Cháu bảo nếu cháu không được học trong CLB này thì có thể cháu sẽ bị dính vào chuyện này”.

Trên đây là trích phỏng vấn một thành viên  nhóm Vận động chính sách Bảo vệ trẻ em (CPA/CPC), thuộc Chương trình Chấm dứt mua bán người (ETIP) do Tổ chức Tầm nhìn Thế giới tài trợ. Đây là chương trình được thực hiện trong 5 năm từ 2011-2016.  ETIP đã thành lập 13 nhóm Vận động chính sách Bảo vệ trẻ em cùng 73 buổi tập huấn cho 150 thành viên CPA/CPC.

Tài liệu truyền thông dành cho các nhóm mục tiêu nói riêng cũng như cộng đồng nói chung được xây dựng dựa trên cơ sở các phát hiện từ khảo sát ban đầu, khung thiết kế chung của Dự án Phòng ngừa và trong quá trình triển khai hoạt động can thiệp tại cộng đồng, bao gồm cả việc lấy ý kiến đóng góp từ các hoạt động xây dựng năng lực cho nạn nhân.

Năm 2012, dự án đã chủ động xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn truyền thông dành cho Tuyên truyền viên. Bộ tài liệu này bao gồm một Cuốn sổ tay cho dành cho Tuyên truyền viên và Cuốn tranh lật khổ lớn, bao gồm các thông tin, kiến thức cơ bản về mua bán người, di cư an toàn, các kỹ năng truyền thông giúp cho các tuyên truyền viên có thể cung cấp thông tin đến các nhóm mục tiêu và cộng đồng một cách hiệu quả. Bộ tài liệu này cũng đồng thời được sử dụng cho hoạt động nâng cao nhận thức và cung cấp kiến thức cho các thành viên Ban công tác mặt trận thôn và các CLB thanh thiếu niên di cư an toàn tại thời điểm đó.

Năm 2015, Dự án cấp khu vực tổ chức tập huấn và thống nhất cách tiếp cận và xây dựng thông điệp truyền thông thay đổi hành vi.

Một hoạt động truyền thông phòng, chống mua bán người. Ảnh: Tổ chức Tầm nhìn Thế giới.

Đánh giá về những thành công và bài học kinh nghiệm từ dự án này, Tổ chức Tầm nhìn Thế giới cho biết: Hiểu biết và nhận thức của lãnh đạo địa phương và các tình nguyện viên về vấn đề di cư và mua bán người đã được cải thiện. Thành viên Ban chỉ đạo 138, Ban Bảo vệ trẻ em và đội ngũ tuyên truyền viên nắm được các kiến thức cơ bản về mua bán người bao gồm khái niệm về mua bán người trong nước và quốc tế, các thủ đoạn của kẻ mua bán người, các giấy tờ cần thiết khi di cư hợp pháp, những việc cần làm trước – trong khi đi và tại nơi đến, bốn nhóm quyền trong công ước quốc tế quyền trẻ em và hiểu về các nấc thang tham gia của trẻ em…

Qua việc tham gia các hoạt động của dự án bao gồm cả việc khảo sát, đánh giá, các hoạt động tập huấn và truyền thông, năng lực đối tác, tình nguyện viên và cộng đồng đã được nâng cao. Đối tác đã chủ động trong việc xác định các vấn liên quan tới di cư không an toàn, mua bán người và bảo vệ trẻ em tại địa phương của mình (ví dụ như: độ tuổi, nơi đến, các công việc thường làm, nguyên nhân đi của nhóm di cư tiềm năng) và xác định các kênh cung thông tin phù hợp và hiệu quả tại địa phương (ví dụ như truyền thông trực tiếp, gián tiếp, truyền thông nhóm lớn hay tư vấn nhóm nhỏ thông qua kênh sẵn có như Đài truyền thanh của Huyện, các nhóm CPA/CPC, Hội phụ nữ, Đoàn Thanh niên, CLB thanh thiếu niên…). Thành viên của Ban chỉ đạo 138, ban bảo vệ trẻ em được cập nhật thông tin chương trình hành động quốc gia về phòng chống mua bán người các giai đoạn đã nắm rõ hơn vai trò tránh nhiệm của từng ban ngành đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc phối kết hợp trong công tác truyền thông phòng, chống mua bán người.

Dự án đã xây dựng được 3 nhóm tập huấn viên và tuyên truyền viên nòng cốt tại ba vùng dự án. Các thành viên viên được trang bị kiến thức và kỹ năng để hỗ trợ các ban ngành trong việc tổ chức thực hiện các hoạt động truyền thông thay đổi hành vi cho đối tác và các nhóm đối tượng mục tiêu của dự án tại địa phương.

Sự phong phú đa dạng của các tài liệu tập huấn, tài liệu truyền thông của dự án với các thông tin lấy từ các trường hợp thực tế của Việt Nam và các nước đang thực hiện chương trình ETIP trong khu vực đã góp phần cung cấp một bức tranh chung cũng như một số kỹ năng cơ bản góp phần thay đổi hành vi di cư an toàn cho các nhóm đối tượng hưởng lợi.

Đánh giá về những hạn chế còn tồn tại, Tổ chức Tầm nhìn Thế giới cho rằng các công cụ giám sát đánh giá chương trình và dự án hoàn thành và đi vào sử dụng vào cuối năm 2014, do đó việc thực hiện giám sát cộng đồng thay đổi những hành vi tích cực để phòng ngừa mua bán người và di cư không an toàn vẫn còn hạn chế. Các hoạt động tập huấn, truyền thông thay đổi hành vi và thu thập thông tin tại thực địa theo tiếp cận của khu vực thực hiện muộn hơn kế hoạch cũng ảnh hưởng đến quá trình xây dựng thông điệp truyền thông. Các tài liệu được xây dựng bằng ngôn ngữ phổ thông nên đối với Huyện Hướng Hóa và Trấn Yên, nơi có tỷ lệ người dân tộc cao, thì việc tiếp cận thông tin qua tài liệu này vẫn chưa được hiệu quả như mong đợi.