Gợi ý đáp án Ngữ Văn lớp 10 trường THPT Chuyên ĐH Sư phạm Hà Nội năm 2016

TS. Phạm Hữu Cường (Trung tâm luyện thi thầy Cường)

GỢI Ý GIẢI ĐỀ THI  

Câu 1:

a.

- Biện pháp tu từ so sánh và ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: “cái lặng im…như bị gió chặt ra từng khúc” giúp cái lặng im vốn vô hình trở nên rất cụ thể, hữu hình, thấm thía, đáng sợ.

- Biện pháp tu từ so sánh và nhân hóa: “gió giống như những nhát chổi lớn… lung tung” diễn tả chính xác độ mạnh của gió đêm, đồng thời giúp gió vốn vô hình trở nên rất cụ thể, hữu hình.

b.

- Điệp ngữ “nắng” và  biện pháp tu từ nhân hóa “nắng vào”, “nắng lặn” giúp nắng trở nên sống động hơn

- Biện pháp tu từ ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: “nắng ngọt”, “nắng lặn vào trong mùi thơm”  diễn tả tinh tế vị ngọt, mùi thơm và sức hấp dẫn, quyến rũ của nắng mùa đông.

- Các biện pháp tu từ ấy cũng giúp các lời văn, lời thơ trên trở nên rất giàu tính hình tượng, tính truyền cảm và in đậm dấu ấn cá tính sáng tạo riêng của tác giả.

Câu 2:

a. Về hình thức: Thí sinh phải viết đoạn văn khoảng 10 câu, theo đúng hình thức diễn dịch.

b. Về nội dung: Thí sinh phải trình bày được suy nghĩ của bản thân mình về quan niệm:

“Chúng ta say sưa với ảo tưởng nắm bắt được cảm xúc của những người quen ở nơi xa xôi nào đó, thậm chí cả người xa lạ, trong khi vô tình thờ ơ với người thân thuộc đang ở ngay bên cạnh mình.”

Các ‎ý chính cần đảm bảo:

- Facebook và thế giới ảo có thể giúp người ta vượt qua được những khoảng cách thời gian, không gian, kết nối với những người xa lạ.

- Nhưng nhiều bạn trẻ hiện nay mải mê đắm mình vào Facebook và thế giới ảo, say sưa với ảo tưởng nắm bắt được cảm xúc của những người quen ở nơi xa xôi nào đó, thậm chí cả người xa lạ, mà vô tình thờ ơ với người thân thuộc đang ở ngay bên cạnh mình.

- Đó là thái độ sống ảo tưởng, không thiết thực, không biết quan tâm trân trọng những người thân yêu, không biết chia sẻ, đồng cảm với những người thân thuộc, rất đáng lên án, đáng phê phán.

- Quan niệm trên rất sâu sắc, đúng đắn, có ‎ý nghĩa cảnh tỉnh mỗi người cần tỉnh táo trước thế giới ảo, biết quan tâm đến những người thân thuộc, gần gũi, biết chia sẻ với những người thân yêu, từ đó, biết quan tâm đến đời sống của xã hội, của nhân dân và đất nước.

Câu 3:

1. Vài nét về tác giả và tác phẩm:

- Nhờ gắn bó sâu sắc với cuộc sống nông thôn, Hữu Thỉnh có nhiều bài thơ hay về con người và cuộc sống nông thôn.

- Bài thơ Sang thu được tác giả sáng tác năm 1977, in lần đầu trên báo Văn nghệ. Sau đó được in nhiều lần trong các tập thơ. Trong tập thơ “Từ chiến hào đến thành phố”, xuất bản năm 1991. Bài thể hiện những cảm nhận tinh tế của nhà thơ trước biến thái của thiên nhiên từ hạ sang thu.

2. Phân tích bài thơ:

a. Khổ 1:

- Nhà thơ chợt nhận ra tín hiệu của sự chuyển mùa từ ngọn gió se (nhẹ, khô và hơi lạnh) mang theo hương ổi (ổi đang vào độ chín).

- Tâm trạng ngỡ ngàng, cảm xúc bâng khuâng qua các từ “bỗng”, “hình như”.

- Những biến chuyển trong không gian lúc sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận qua nhiều yếu tố, bằng nhiều giác quan (thị giác, xúc giác, khứu giác) và sự rung động thật tinh tế.

2. Khổ 2:

- Sau giây phút ngỡ ngàng và khe khẽ vui mừng, cảm xúc của thi sĩ tiếp tục lan tỏa, mở ra trong cái nhìn xa hơn, rộng hơn:

Sông được lúc dềnh dàng

Chim bắt đầu vội vã

Có đám mây mùa hạ

Vắt nửa mình sang thu

- Bức tranh mùa thu được cảm nhận bởi sự thay đổi của đất trời theo tốc độ di chuyển từ hạ sang thu, nhẹ nhàng mà rõ rệt. Thiên nhiên sang thu đã được cụ thể bằng những hình ảnh: “sông dềnh dàng”, “chim vội vã”, “đám mây vắt nửa mình”. Như thế, thiên nhiên đã được quan sát ở một không gian rộng hơn, nhiều tầng bậc hơn. Và bức tranh sang thu từ những gì vô hình như “hương ổi” ,”gió se”, từ nhỏ hẹp như con ngõ chuyển sang những nét hữu hình, cụ thể với một không gian vừa dài rộng, vừa xa vời.

- Tác giả cảm nhận thu sang bằng cả tâm hồn:

Sông được lúc dềnh dàng

Chim bắt đầu vội vã

+ Bằng phép nhân hóa đặc sắc, nhà thơ đã rất tài hoa ghi lại linh hồn của cảnh vật, của dòng sông quê hương nơi vùng đồng bằng Bắc Bộ. Cái “dềnh dàng” của dòng sông không chỉ gợi ra vẻ êm dịu của bức tranh thiên nhiên mùa thu mà còn mang đầy tâm trạng của con người như chậm lại, như trễ nải, như ngẫm ngợi nghĩ suy về những trải nghiệm trong cuộc đời.

+ Trái ngược với vẻ khoan thai của dòng sông là sự vội vàng của những cánh chim trời bắt đầu di trú về phương Nam. Không gian trở nên xôn xao, không có âm thanh nhưng câu thơ lại gợi được cái động.

-> Hai câu thơ đối nhau rất nhịp nhàng, dựng lên hai hình ảnh đối lập, ngược chiều nhau: sông dưới mặt đất, chim trên bầu trời, sông “dềnh dàng” chậm rãi, chim “vội vã” lo lắng. Đó là sự khác biệt của vạn vật trên cao và dưới thấp trong khoảnh khắc giao mùa.

- Cả bầu trời mùa thu cũng có sự thay đổi:

Có đám mây mùa hạ

Vắt nửa mình sang thu.

+ Hữu Thỉnh dùng động từ “vắt” để gợi ra trong thời điểm giao mùa, đám mây như kéo dài ra, nhẹ trôi như tấm lụa mềm treo lơ lửng giữa bầu trời trong xanh, cao rộng.

+ Hình như đám mây đó vẫn còn lại một vài tia nắng ấm của mùa hạ nên mới “Vắt nửa mình sang thu”. Đám mây vắt lên cái ranh giới mỏng manh và ngày càng bé dần, bé dần đi rồi đến một lúc nào đó không còn nữa, để cả đám mây mùa hạ hoàn toàn nhuốm màu sắc thu.

=> Dòng sông, cánh chim, đám mây đều được nhân hóa khiến cho bức tranh thu trở nên hữu tình, chứa chan thi vị.

=> Cả ba hình ảnh trên là tín hiệu của mùa thu sang còn vương lại một chút gì của cuối hạ. Nhà thơ đã mở rộng tầm quan sát lên chiều cao (chim), chiều rộng (mây) và chiều dài (dòng sông). => Qua cách cảm nhận ấy, ta thấy Hữu Thỉnh có một hồn thơ nhạy cảm, yêu thiên nhiên tha thiết, một trí tưởng tượng bay bổng.

3. Khổ 3:

- Nếu ở hai khổ thơ đầu của bài thơ, dấu hiệu mùa thu đã khárõ ràng trong không gian  và thời gian,sang khổ cuối vẫn theo dòng cảm xúc ấy, tác giả bộc lộ suy ngẫm của mình về con người, về cuộc đời:

Vẫn còn bao nhiêu nắng

Đẵ vơi dần cơn mưa

Sấm cũng bớt bất ngờ

Trên hàng cây đứngtuổi”.

+ Nắng vẫn còn vàng tươi nhưng nắng thu trong và dịu hơn cáinắng chói chang, gay gắt của mùa hạ.

+ Mưa cũng vẫn còn nhưng đã vơi nhiều so với mùa hạ. “Vơi dần” không chỉ là ít mưa đi mà còn là mưa ít nước đi. Đây cũng là dấu hiệu của sự chuyển mùa.

- Hai câu kết của bài thơ không chỉ mang nghĩa tả thực, mà còn mang ý nghĩa ẩn dụ, gợi những suy nghĩ cho người đọc người nghe:

Sấm cũng bớt bất ngờ

Trên hàng cây đứng tuổi

+ “Sấm” là những vang động bất thường của ngoại cảnh, cuộcđời.

+ “Hàng cây đứng tuổi” chỉ những con người đứng tuổi từng trải, vững vàng hơn trước những thử thách của cuộc đời.

Khi con người trải nghiệm nhiều sẽ trở nên hiểu mình, hiểu người, hiểu đời hơn. Con người sẽ bình tĩnh đón nhận mọi biến cố trong cuộc đời. Nhưng con người không ngậm ngùi nuối tiếc mà chỉ thấy mình vững vàng hơn. Đó là nét đẹp, nét lạ độc đáo trong cách nhìn, cách cảm, cách nghĩ về thiên nhiên, về đời người trước những thăng trầm biến đổi.

Trong 1 bài phỏng vấn gần đây, Hữu Thỉnh đã giải thích “Sấm là những khó khăn thử thách mà dân tộc Việt Nam đã trải qua hai cuộc chiến tranh ác liệt chống Pháp và Mỹ. Còn hàng cây là hình ảnh của đất nước, dân tộc ta vững vàng vượt qua thử thách. Trải qua bao nhiêu thử thách, bom đạn ác liệt, chúng ta không còn sợ bất cứ thế lực nào, vững vàng vượt lên phái trước trong công cuộc xây dựng đất nước”.