Trước "đốm lửa cách mạng nhung" ở Armenia, vì sao Nga thận trọng?
![]() |
Những "đốm lửa" của cuộc khủng hoảng chính trị ở Armenia |
Từ hơn 2 tuần nay, quốc gia Armenia - thành viên của Liên Xô trước đây - đột ngột trở thành tâm điểm của thời sự quốc tế. Phong trào phản kháng do nhân vật đối lập Nikol Pashinyan lãnh đạo đã lần lượt buộc 2 Thủ tướng phải từ nhiệm.
Khủng hoảng chính trị ở Armenia được Nga cũng như phương Tây theo dõi sát sao bởi quốc gia nhỏ bé với khoảng 3 triệu dân này nằm ở vị trí chiến lược.
Câu hỏi mà nhiều người đang đặt ra là tại sao Armenia lại lâm vào khủng hoảng trầm trọng? Phản ứng của Nga, phương Tây ra sao?
Những nguyên nhân dẫn đến bất ổn ở Armenia
Theo nhiều nhà quan sát, tình trạng nghèo đói nghiêm trọng và nạn tham nhũng tràn lan là các nguyên nhân chính dẫn đến sự nổi dậy của người dân. Thu nhập bình quân đầu người gần như không tăng so với cách đây một thập niên.
Nhà nghiên cứu Iouri Navoian, đứng đầu tổ chức phi chính phủ Nga-Armenia mang tên "Đối thoại" có trụ sở ở Moscow, cho rằng các hoạt động phản kháng đang diễn bắt nguồn từ những bất mãn tích tụ trong nhiều năm qua, đặc biệt là “nạn tham nhũng mang tính hệ thống” và “độc quyền của Nhà nước trong lĩnh vực kinh tế” khiến các doanh nghiệp vừa và nhỏ không phát triển được. Khủng hoảng kinh tế ở Nga trong hai năm 2014-2016 đã tác động dây chuyền đến Armenia, quốc gia phụ thuộc nặng nề vào Moscow về mặt kinh tế.
Niềm tin vào đảng cầm quyền lao dốc
Niềm tin vào đảng cầm quyền lao dốc là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến cuộc khủng hoảng chính trị, và dân chúng buộc phải bày tỏ thái độ. Báo Pháp Le Monde tuần qua đã đăng bài phân tích của nhà chính trị học trẻ người Armenia Hrand Mikaelian, làm việc tại Viện Caucasus ở Erevan (thủ đô của Armenia), theo đó, trong bối cảnh tồi tệ này, đảng Cộng hòa cầm quyền lại có cách hành xử ngược đời, đó là “tìm mọi cách để khiến xã hội thờ ơ với chính trị”, khiến người dân không có cơ hội bày tỏ chính kiến. Cụ thể, cuộc cải cách Hiến pháp năm 2015 đã chấm dứt thể thức bầu cử tổng thống theo phổ thông đầu phiếu, quyền này nay thuộc về Quốc hội.
Bên cạnh đó, các thành viên của đảng Cộng hòa có mặt đông đảo trong các cấp lãnh đạo quốc gia và địa phương, khiến các đảng phái chính trị đối lập không có cơ hội khẳng định tiếng nói, buộc phải tìm các con đường khác ngoài tranh cử để thay đổi định chế chính trị hiện hành.
Nhà chính trị học Mikaelian nhấn mạnh rằng mặc dù nắm trong tay rất nhiều phương tiện truyền thông, song chính quyền không cung cấp được các thông tin cần thiết cho dân chúng, không để ngỏ cho họ “một triển vọng tương lai nào”.
![]() |
Dân chúng Armenia phẫn nộ với chế độ “đảng trị” |
Dân chúng phẫn nộ với chế độ “đảng trị”
Trong một bài phân tích khác có tựa đề “Armenia: Chấm dứt kỷ nguyên hậu Xô viết?”, báo Le Monde cũng xác nhận phương thức điều hành đất nước độc đoán của các thế lực cầm quyền kể từ khi quốc gia này độc lập. Trong các cuộc biểu tình phản kháng vừa qua, một trong những khẩu hiệu tranh đấu là lên án thể chế gắn Đảng với Nhà nước là một.
Người biểu tình kêu gọi “Nhà nước thuộc về nhân dân chứ không phải thuộc về chế độ, nước Cộng hòa phải bảo vệ công dân của mình, chứ không phải bảo vệ các nhóm đặc quyền đặc lợi”. Đối mặt với một chế độ muốn tìm mọi cách bưng bít thông tin, giới tranh đấu kêu gọi đàm phán chính trị diễn ra minh bạch.
“Cách mạng nhung” sẽ đưa Armenia đến dân chủ?
Nhiều người đã nói đến một “cuộc cách mạng nhung” sẽ đưa Armenia bước vào kỷ nguyên dân chủ. Vẫn theo nhà chính trị học Hrand Mikaelian, có rất nhiều cơ hội lãnh đạo đối lập Pashinyan và đảng của ông lên nắm quyền. Tân chính phủ sẽ phải sửa luật để chuẩn bị tổ chức bầu cử trước kỳ hạn.
"Cuộc cách mạng của nhân dân” trên đường phố Erevan có dẫn đến "một tiến trình dân chủ hóa thực sự” hay không sẽ phụ thuộc vào các dự kiến cải cách luật bầu cử và hình thù cụ thể của “hệ thống chính trị tương lai” mà lãnh đạo đối lập Pashinyan muốn thiết lập. Tuy nhiên, vấn đề là dù chính trị Armenia thay đổi theo hướng nào, vai trò của nước Nga cũng sẽ rất lớn.
Nga phản ứng dè dặt trước các biến động ở Armenia
Trước hết, điều mà nhiều nhà quan sát ghi nhận là các hoạt động phản kháng tại Armenia diễn ra cơ bản trong bầu không khí hết sức ôn hòa, chủ trương bất bạo động được tuân thủ, không có các cuộc tranh luận chia rẽ người Armenia thành hai phe thân Nga và chống Nga như ở Ukraine năm 2014.
Lãnh đạo đối lập Pashinyan, một chính trị gia được cho là có quan điểm thân phương Tây tuyên bố, nếu ông lên nắm quyền, “các lợi ích của Nga tại Armenia sẽ không bị đe dọa”. Ông cũng không che giấu việc đã có cuộc gặp với các đại diện ngoại giao của Nga ngày 25/4 và Moscow cam kết không can thiệp vào "công việc nội bộ” của Armenia.
Theo Richard Giragosian, Giám đốc một Trung tâm tư vấn độc lập ở Erevan, một tiến trình chuyển tiếp chính trị có thể gọi là “cách mạng nhung” đang diễn ra tại Armenia, không có sự tham gia của bất cứ thế lực bên ngoài nào. Không có bất cứ một đảng phái, bên đối lập hay bên chính quyền nào kêu gọi tác nhân bên ngoài hỗ trợ, cho dù đảng Cộng hòa cầm quyền cùng các lãnh đạo của đảng này có mối quan hệ mật thiết với Moscow.
![]() |
Tổng thống Nga Putin |
Vì sao Moscow thận trọng?
Nhà phân tích Richard Giragosian cho rằng Moscow đang giữ thái độ “thụ động” và “chờ đợi” trước tình hình ở Armenia vì 3 lý do:
Thứ nhất là về mặt an ninh, quân sự, Moscow không muốn mạo hiểm để cho quan hệ với Erevan trở nên tồi tệ hơn. Trong các đụng độ quân sự biên giới mới đây (năm 2016) giữa Armenia với nước láng giềng Azerbaijan, phần thắng thuộc về Azerbaijan chủ yếu do nước này có các vũ khí hiện đại mua được từ Nga (chính Armenia, chứ không phải Azerbaijan, nằm trong khối quân sự do Nga bảo trợ).
Thứ hai, không có dấu hiệu nào chứng tỏ Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) đang can thiệp vào tình hình nội bộ của Armenia nên Moscow quyết định "không khiêu khích phương Tây một cách vô ích".
Thứ ba, và cũng là lý do quan trọng nhất, Thủ tướng tạm quyền Karen Karapetyan (một cựu lãnh đạo tập đoàn dầu khí Nga Gazprom) - vốn được coi là chỗ dựa đáng tin cậy của Moscow - đang nỗ lực “thoát khỏi quan hệ phụ thuộc vào Moscow” và xích gần lại với Liên minh châu Âu (EU). Ông Karen Karapetyan được cho là “nhân tố căn bản” trong cuộc chuyển tiếp chính trị tại Armenia hiện nay.
Có thể nói, cho dù khó dự đoán chính xác bế tắc chính trị tại Armenia sẽ được cởi nút như thế nào, nhưng điều không khó nhận ra là đa số dân chúng của quốc gia này đang hướng về EU, về các giá trị dân chủ - nhân quyền - Nhà nước pháp quyền như một "chân trời hy vọng".