Trung Quốc và liên minh Mỹ - Nhật trong “bức tranh” Đông Bắc Á

Tại hội nghị G20 diễn ra trong tháng Chín vừa qua, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe kêu gọi Trung Quốc tiến hành hội nghị song phương nhưng ông chỉ nhận được sự lạnh nhạt từ Bắc Kinh, một phản ứng không khiến dư luận quá ngạc nhiên.

Theo kết quả một cuộc khảo sát gần đây, hơn 90% người tham gia khảo sát cả phía Nhật Bản và Trung Quốc đều tỏ ra không ưa nhau, một thực tế cho thấy thế “tiến thoái lưỡng nan” trong vấn đề an ninh của khu vực Đông Bắc Á. Căng thẳng Nhật – Trung đã khơi dậy tinh thần dân tộc ở cả hai nước và khiến dư luận đặt câu hỏi về ý đồ của hai nước này đối với nhau.

Người Trung Quốc đốt quốc kỳ Nhật Bản trong các cuộc biểu tình chống Nhật tháng 9/2012.

Sau Chiến tranh thế giới II, chỉ khi nào Pháp và Đức hòa thuận với nhau thì châu Âu mới có thể sát nhập thành một khối. Tương tự, mối quan hệ Nhật – Trung hòa hợp có vai trò then chốt đối với tương lai khu vực Đông Bắc Á.

Nhưng thực tế là trong khi Nhật Bản cảm thấy khó khăn trong việc hồi tưởng đúng đắn về quá khứ còn Trung Quốc thì thấy khó quên nỗi đau lịch sử nên mối quan hệ Nhật – Trung vẫn tiếp tục trong tình trạng “dễ đổ vỡ”.

Theo nhà nghiên cứu Robert A Manning, xuyên tạc lịch sử sẽ chỉ làm phức tạp hóa những nỗ lực của Nhật Bản nhằm trở lại thành một quốc gia bình thường. Vô số lời xin lỗi và hàng tỉ đô la viện trợ của Nhật Bản dành cho Trung Quốc kể từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ vào năm 1972 sẽ dễ dàng bị lu mờ bởi phản ứng mang nặng tư tưởng dân tộc chủ nghĩa của Bắc Kinh mỗi khi Tokyo đưa ra các tuyên bố gì khơi lại quá khứ.

Do đó, cả Tokyo và Bắc Kinh đều cần phải “hít thở sâu” và bắt đầu suy nghĩ về cách thoát ra khỏi tình trạng bế tắc nguy hiểm này.

Trung Quốc thường tỏ ra lo ngại mỗi khi Nhật Bản củng cố năng lực quốc phòng và gần đây nhất là sự kiện Nhật Bản khai trương tàu sân bay chở trực thăng mới. Thêm vào đó, quan hệ đồng minh Mỹ - Nhật thường được các nhà phân tích Trung Quốc coi là một phần trong chiến lược kiềm chế nước này. Nhưng thực tế thì trong 35 năm qua, trong khi Trung Quốc tiến hành chuyển đổi nền kinh tế, chính quan hệ đồng minh Mỹ - Nhật đã củng cố sự ổn định về an ninh ở khu vực Đông Bắc Á, giúp thúc đẩy sự trỗi dậy của Trung Quốc.

Trong khi ngân sách hiện tại của Nhật Bản (59 tỷ USD) chỉ bằng một nửa Trung Quốc (120 tỷ USD) đã khiến Bắc Kinh lo ngại, vậy nếu Nhật Bản độc lập về mặt an ninh chiến lược với Mỹ thì không hiểu Trung Quốc sẽ toan tính gì với bức tranh an ninh Đông Bắc Á.

Mặc dù Nhật Bản có các lực lượng không quân và hải quân rất tinh nhuệ và hệ thống phòng thủ tên lửa ngày càng tinh vi, nước này vẫn chưa có năng lực tấn công. Ngay cả chiếc tàu sân bay chở trực thăng mới của nước này cũng phù hợp với các nhiệm vụ cứu trợ nhân đạo và giảm trừ thiên tai hơn là các nhiệm vụ tấn công. Vậy liệu khu vực Đông Bắc Á có an toàn hơn nếu Tokyo phát triển các tên lửa tầm xa và vũ khí hạt nhân?

Đối chiếu với nhiều kịch bản khác, mối quan hệ đồng minh Mỹ - Nhật đang được coi là nhân tố bình ổn trong “tam giác” Mỹ - Nhật – Trung.

Là nền kinh tế lớn thứ ba thế giới và là một quốc gia đi đầu về công nghệ, Nhật Bản có nền tảng kĩ thuật và công nghệ để xây dựng năng lực tấn công nếu nước này chọn đi theo con đường đó. Hiện Tokyo chỉ tập trung vào năng lực phòng vệ do bị hạn chế bởi Hiến pháp về một quốc gia hòa bình.

Nhưng kể từ sau Chiến tranh thế giới II, Nhật Bản ngày càng trở thành đối tác bình đẳng hơn với Mỹ và đang muốn chia sẻ gánh nặng an ninh với nước này. Hiến pháp Nhật Bản, do các đại diện của Mỹ thảo ra sau Chiến tranh thế giới II, cấm xây dựng một lực lượng quốc phòng đầy đủ và các cuộc thăm dò ý kiến cho thấy dư luận Nhật Bản vẫn chưa thống nhất về việc có nên sửa lại Hiến pháp không. Điều đó có nghĩa là nếu Triều Tiên – hoặc Trung Quốc – bắn một quả tên lửa tới nước Mỹ thì Nhật Bản sẽ không thể sử dụng toàn bộ năng lực của mình để giúp Washington.

Ưu tiên hàng đầu của Thủ tướng Abe là khôi phục nền kinh tế. Nhưng chắc mong muốn được trở thành một quốc gia bình thường của Nhật Bản sẽ vẫn tiếp diễn. Xét cho cùng, liệu Nhật Bản có thể cảm thấy thoải mái khi Hiến pháp của mình lại do một quốc gia khác viết?

Thậm chí nếu trong tương lai Thủ tướng Abe có thể thành công trong việc chỉnh sửa Hiến pháp để nước Nhật được phép xây dựng một lực lượng quân đội đúng nghĩa thì mục tiêu chiến lược cao nhất của ông vẫn là củng cố quan hệ đồng minh Mỹ - Nhật. Điều đó được thể hiện trong Tuyên bố chung tại cuộc họp “2+2” giữa Ngoại trưởng Mỹ John Kerry và Bộ trưởng Quốc phòng Chuck Hagel với 2 người đồng nhiệm Nhật Bản hồi đầu tháng 10. Tuyên bố này có tiêu đề: “Hướng tới một mối quan hệ đồng minh mở rộng hơn và chia sẻ trách nhiệm hơn”.

Lực lượng phòng vệ Nhật Bản.

Tokyo hiện đang trong quá trình xây dựng kế hoạch quốc phòng cho 5 năm tiếp theo và ngay cả khi mối quan hệ Nhật – Trung được cải thiện đáng kể thì Nhật Bản vẫn cần xem xét cách tự vệ trước các mối đe dọa từ Triều Tiên, đồng minh của Trung Quốc. Bình Nhưỡng đang tiếp tục chế tạo các tên lửa tầm xa và đã không chỉ một lần phóng thử tên lửa qua lãnh thổ Nhật Bản, gần đây nhất là vào tháng 12/2012.

Đúng như yêu cầu của Trung Quốc, Nhật Bản nên đối mặt với những hành động của quân đội nước này trong những năm 1930, giống như nước Đức đã từng làm sau Chiến tranh thế giới II. Nhưng người Trung Quốc cũng nên vượt lên tư tưởng dân tộc chủ nghĩa chống Nhật mang nặng cảm tính. Cả Tokyo và Bắc Kinh sẽ cùng có lợi nếu vượt ra khỏi vòng xoáy “hành động và phản ứng” trong việc xây dựng kế hoạch quốc phòng. Vấn đề đặt ra ở đây là làm sao xác định được quan hệ giữa 2 cường quốc Nhật – Trung sẽ là kiểu quan hệ gì.