Tại sao nói: Dân tộc Việt Nam là dân tộc có tâm thức bảo vệ biển?

Trả lời: 

Cảm ơn độc giả Vũ Văn Bản đã gửi câu hỏi rất hay. Để chứng minh điều này, trong một bài nhỏ, chúng tôi không thể giải thích được hết. Tuy nhiên có thể nói một cách sơ lược nhất như sau:

Do địa lý Việt Nam nằm trải dài ven biển nên như một sự tự nhiên, phần lớn người Việt bám biển để sống. Biển nuôi sống nhiều đời dân Việt. Người Việt đã sớm làm chủ các vùng ven biển và hướng ra những quần đảo xa. Không chỉ có lễ hội, tài liệu truyền miệng, sách ký sự khẳng định điều đó mà ngay cả tài liệu có giá trị pháp lý của Nhà nước cũng đã khẳng định người Việt làm chủ, thực thi chủ quyền với Quần đảo Hoàng Sa, quần đảo Trường Sa từ rất sớm.

Theo thống kê, phần lớn các cuộc xâm lược nhằm vào Việt Nam thường đi từ hướng biển. Vậy biển là phên dậu là sự sống còn của người Việt nên từ lâu người Việt đã có ý thức về biển.

Một trong bài thơ mà Nhà tiên tri, nhà văn hóa Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491–1585) để lại, mà một số học giả tìm thấy, công bố, cũng khẳng định:

"Biển Đông vạn dặm giang tay giữ/ Đất Việt muôn năm vững trị bình)

Trong chuyến công tác tại đảo Quan Lạn (Quảng Ninh), tại nơi đã từng diễn ra trận Hải chiến trên dòng Sông Mang- Vân Đồn (một dòng sông trên biển), người viết bài này đã được tận mắt chứng kiến câu đối bất hủ ngay cổng vào thờ Tướng Trần Khánh Dư: "Hữu nghị giao thương, thương cảng thịnh/ Xâm lăng khởi chiến, chiến trường nghênh" (Dịch: Nếu hữu nghị hòa hiếu thì đây sẽ là thương cảng thịnh vượng buôn bán/ Còn nếu muốn xâm lăng, khởi động chiến tranh thì nơi đây cũng sẵn sàng là chiến trường để nghênh đón). Theo ông Phạm Quốc Duyệt, người am hiểu, kể chuyện lịch sử đảo Quan Lạn khẳng định: "Câu đối này có từ những ngôi đền cũ, lâu đời"

Vế sau "Xâm lăng khởi chiến, chiến trường nghênh" của Câu đối bất hủ thể hiện tinh thần chống giặc xâm lăng trên đảo Quan Lạn (Ảnh Hồng Chuyên)

Một phần quan trọng để chứng minh điều này phải kể đến những lễ hội đặc sắc của cư dân ven biển. Theo sách "100 câu hỏi đáp về biển đảo dành cho tuổi trẻ Việt Nam", thống kê sơ bộ, cả nước có 8.902 lễ hội trong đó có 7.005 lễ hội dân gian truyền thống, 1.399 lễ hội tôn giáo, 409 lễ hội lịch sử cách mạng và 25 lễ hội du nhập từ nước ngoài vào Việt Nam. Lễ hội là một hoạt động văn hóa thu hút đông đảo quần chúng tham gia với tư cách vừa là chủ thể sáng tạo vừa là người hưởng thụ những thành quả do hoạt động văn hóa đó mang lại. Lễ hội xuất hiện khắp mọi nơi trên cả nước nhưng lễ hội ở các địa phương vùng biển Việt Nam vừa độc đáo, đặc sắc vừa mang đậm hơi thở cuộc sống của người dân vùng biển.

Một số lễ hội tiêu biểu là: Hội Đức Thánh Trần, Hội lễ Bạch Đằng, Lễ hội Đền Cửa Ông (Quảng Ninh), Hội Chọi trâu, Hội Đền Bà (Đồ Sơn, Hải Phòng), Hội đua thuyền (Cát Hải, Hải Phòng), Hội Đền Độc cước, Đền Bà Triệu (Sầm Sơn, Thanh Hóa), lễ hội đền Cuông, đền Cờn, lễ hội Thái sư Cương quốc công Nguyễn Xí, Hội lễ Khai Canh (huyện Yên Thành, Nghệ An); lễ hội Cầu ngư của ngư dân (Nghệ An); Hội lễ Nhượng Bạn (huyện Cẩm Xuyên, Hà Tĩnh); Hội lễ Cầu ngư (Đồng Hới, Quảng Bình); Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa (Lý Sơn, Quảng Ngãi); Hội lễ Hò khoan, Lễ hội đua thuyền truyền thống (Quảng Bình); Lễ hội đua thuyền, Lễ hội rước hến làng Mai Xá (Quảng Trị); Hội lễ Quán Thế âm (Đà Nẵng); Hội lễ Bà Thu Bồn (Quảng Nam), Hội lễ Long Chu  (Hội An, Quảng Nam); Hội lễ Đổ Giàn (Bình Định); Hội lễ Pô Nagar, Hội lễ Yến Sào (Nha Trang, Khánh Hòa); Hội lễ Dinh Thầy (Ninh Thuận); Hội lễ Dinh Cố, Hội lễ đình Thần Thắng Tam (Bà Rịa - Vũng Tàu); Hội lễ Nghinh Ông (Quảng Ngãi, Bà Rịa - Vũng Tàu, Tp Hồ Chí Minh, Bạc Liêu); Lễ Cúng biển Mỹ Long (huyện Cầu Ngang, Sóc Trăng); Lễ hội Vía Bà (Cà Mau); Lễ hội Ooc-om-bok và lễ hội Nghinh Ông - Kiên Hải (Kiên Giang),...

Lễ hội đền Cửa Ông (Quảng Ninh) một trong dấu hiệu tâm thức biển, lịch sử chống giạc ngoại xâm trên biển (nguồn Báo Quang Ninh)

Bên cạnh các lễ hội đặc thù của từng địa phương thì hầu hết các tỉnh, thành phố ven biển thường có tục lệ tổ chức lễ hội cầu ngư hoặc lễ hội Nghinh Ông là loại hình lễ hội cầu cho mưa thuận gió hòa, cầu cho ngư dân làm ăn trên biển thuận lợi, an toàn.