Ngư dân nghề cá nhỏ mất sinh kế vì biến đổi khí hậu
Nhiều năm nghiên cứu về tác động của biến đổi khí hậu, PGS.TS. Nguyễn Chu Hồi, nguyên Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Biển và Hải đảo Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Giảng viên cao cấp Đại học Quốc gia Hà Nội, đặc biệt lưu ý những hệ lụy của biến đổi khí hậu đối với cộng đồng ngư dân nghề cá nhỏ.
PGS.TS Nguyễn Chu Hồi cho biết: Ở Việt Nam có tới 58% dân cư vùng ven biển có sinh kế chủ yếu dựa và nông nghiệp và đánh bắt thuỷ sản, khoảng 480.000 người trực tiếp làm nghề đánh bắt hải sản, 10.000 người chế biến hải sản và 2.140.000 người cung cấp các dịch vụ liên quan đến nghề cá.
![]() |
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet. |
“Một điểm đáng được quan tâm đối với cộng động dân cư ven biển là đa số những người làm nghề đánh bắt thủy sản là những người nghèo trong xã hội. Nghề khai thác là một nghề có truyền thống lâu đời, cha truyền con nối, đi theo bạn theo phường. Những người đã theo nghề này rất ít có sự lựa chọn về sinh kế. Ngoài đánh cá ra, họ không có nhiều cơ hội tiếp xúc và chuyển đổi nghề. Do vậy, cuộc sống của họ từ bao đời nay đều gắn với biển, phụ thuộc hoàn toàn vào điều kiện thiên nhiên. Chính vì vậy, khi biến đổi khí hậu xảy ra, cộng đồng ngư dân nghề cá nhỏ sẽ là nhóm người đầu tiên và chịu ảnh hưởng nhiều nhất về sinh kế”, PGS.TS Nguyễn Chu Hồi phân tích.
Trên thực tế, ở các khu vực ven biển, bà con ngư dân nghề cá nhỏ chủ yếu dựa vào hai hoạt động chủ yếu là nuôi trồng thủy sản và khai thác hải sản. Cả hai hoạt động này đều đã và đang chịu ảnh hưởng tiêu cực từ biến đổi khí hậu.
Cụ thể, nuôi trồng thuỷ sản ở vùng ven biển được coi là ngành có tăng trưởng quan trọng, có giá trị xuất khẩu cao và cũng là ngành chịu nhiều thiệt hại nhất do biến đổi khí hậu. Theo một báo cáo về biến đổi khí hậu và phát triển con người ở Việt Nam, các vụ thiên tai lớn gần đây đã ảnh hưởng rất lớn đến sự tăng trưởng kinh tế cũng như thiệt hại về con người đối với cộng đồng ngư dân ven biển. Chỉ tính từ năm 1996 đến năm 2005, các trận lũ ở Đồng bằng sông Hồng và ảnh hưởng của các cơn bão ở miền Bắc và Bắc Trung Bộ đã làm cho 830.000 ha tôm, cá nuôi trồng bị thiệt hại, kéo theo gần 180 tấn cá, tôm bị thiệt hại. Trong năm 2000 - 2001, các trận lũ ở đồng bằng sông Cửu Long đã làm cho 20.795 ha đầm nuôi tôm, cá bị ngập, thiệt hại 3.453 tấn cá, tôm. Thiệt hại nặng nề nhất do thiên tai gây ra phải kể đến các tỉnh Miền Trung chịu ảnh hưởng của cơn bão Chanchu và bão Xangsane năm 2006. Hai cơn bão này đổ bộ vào miền Trung làm 3.974 ha đầm nuôi cá tôm bị ngập, 494 tấn cá tôm bị phá huỷ và 951 tàu thuyền bị chìm…
Về khai thác hải sản, dưới nguy cơ và ảnh hưởng ngày càng mạnh của biến đổi khí hậu thì đây có thể được xem là một trong những nghề rủi ro nhất. Nhiều năm gần đây, nghề khai thác hải sản liên tiếp phải hứng chịu các đợt thiên tai lớn và đã gây ra những hậu quả nghiêm trọng về người và của, tổn thất về mặt kinh tế lên đến hàng trăm tỷ đồng.
“Thu nhập của cộng đồng ngư dân ven biển Việt Nam chủ yếu là từ hoạt động khai thác và nuôi trồng thủy sản. Thiên tai xảy ra hàng năm làm cho công cụ sản xuất bị hư hỏng, hoạt động lao động sản xuất gặp nhiều khó khăn. Điều này làm cho ngư dân vốn đã nghèo lại nghèo thêm. Ngoài khó khăn về vốn, việc tiếp cận với các nguồn thông tin, các tiến bộ kỹ thuật về sản xuất tuy được Nhà nước quan tâm nhưng vẫn còn nhiều hạn chế đối với cộng đồng ngư dân”, PGS.TS Nguyễn Chu Hồi phân tích thêm.
Một tác động khác của biến đổi khí hậu gây nhiều khó khăn và thiệt hại cho cộng đồng ngư dân nghề cá nhỏ tham gia hoạt động khai thác hải sản là sự thay đổi thời tiết, nhiệt độ, nước biển dâng sẽ làm thay hướng của các dòng chảy, dòng hải lưu trên biển. Những thay đổi này sẽ tác động trực tiếp đến quá trình di cư và sinh sản của các đàn cá lớn trên biển. Các đàn cá có thể di cư xa hơn so với những ngư trường truyền thống trước đó, và để đánh bắt những đàn cá đó, những người ngư dân sẽ phải tốn thêm chi phí xăng dầu đi tìm cá.
Ngoài ra, biến đổi khí hậu cũng ảnh hưởng đến tính mùa vụ khai thác. Mùa vụ khai thác không ổn định và hay thay đổi so với trước nên cuộc sống của những ngư dân nghề cá nhỏ sẽ thay đổi.Các loài đánh bắt được có thể sẽ khác trước, số loài có giá trị kinh tế thấp tăng cao trong khi số loài có giá trị kinh tế cao lại ít đi. Điều này tác động không tốt tới sinh kế của ngư dân nghề cá nhỏ.