Quy trình phong GS, PGS: Chặt chẽ nhưng vẫn có "tai nạn"

Quy trình dù chặt chẽ vẫn có "tai nạn"

GS đánh giá như thế nào về quy trình xét, bổ nhiệm chức danh GS, PGS ở nước ta hiện nay?

Có thể nói từ năm 2002 đến nay, quy trình xét, bổ nhiệm chức danh GS, PGS của VN đã ngày càng chặt chẽ, thể hiện ở chỗ, tiêu chí đánh giá vừa có tính định lượng, vừa có tính định tính. Do đó, không những số lượng mà cả chất lượng GS, PGS ngày càng được cải thiện đáng kể.

GS.TS Đặng Văn Soa

Cụ thể, về tính định lượng, đã lượng hóa các tiêu chí GS, PGS bằng điểm công trình, bài báo khoa học, giờ giảng dạy Đại học (ĐH), sau ĐH, hướng dẫn sau ĐH bao gồm cả cao học và nghiên cứu sinh, các đề tài nghiên cứu… Việc đánh giá định lượng thể hiện vai trò cụ thể của ứng viên vào quá trình nghiên cứu và đào tạo ở các trường ĐH và viện nghiên cứu.

Còn định tính thể hiện ở hệ thống xét duyệt GS, PGS trải qua 3 cấp từ Hội đồng chức danh giáo sư cơ sở lên đến Hội đồng chức danh giáo sư ngành và cuối cùng là Hội đồng chức danh giáo sư Nhà nước. Qua 3 cấp này, sơ tuyển là xét ứng viên thỏa mãn điều kiện định lượng (điều kiện cần), khi đủ điều kiện định lượng, ứng viên sẽ được đưa vào danh sách báo cáo tổng quan trước Hội đồng chức danh giáo sư cơ sở hoặc Hội đồng chức danh giáo sư ngành. 

Ứng viên có đạt tiêu chuẩn GS, PGS hay không còn phải dựa vào kết quả bỏ phiếu kín của Hội đồng. Ứng viên nào mặc dù đáp ứng đủ điều kiện định lượng nhưng báo cáo tổng quan không tốt, thậm chí không đủ uy tín trước Hội đồng thì có thể bị loại bởi lá phiếu của các thành viên Hội đồng. 

Do đó việc đánh giá này, tôi cho rằng tuy còn rườm rà, nhưng phù hợp với điều kiện ở VN mà trong vài năm tới chưa thể thay thế bằng hệ thống đánh giá khác, vì điều kiện của ta chưa thể sánh với các nước phát triển. 

Chưa kể từ năm 2010 có thêm quy định sau khi được công nhận đạt chuẩn chức danh GS, PGS ứng viên phải được bổ nhiệm ở một cơ sở đào tạo nào đó. Điều này đảm bảo rằng vị trí GS, PGS chủ yếu phục vụ vào quá trình nghiên cứu và giảng dạy ở các trường ĐH nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. 

Tôi cho rằng đây là tính ưu việt của hệ thống xét, bổ nhiệm chức danh GS, PGS ở VN hiện nay mà trong nhiều năm trước đây chưa làm được. 

Hiện nay dư luận cho rằng quy trình bổ nhiệm chức danh GS, PGS vẫn còn nhiều bất cập, một số trường hợp phải bãi nhiệm, GS nghĩ sao về điều này? 

Mặc dù quy trình có chặt chẽ thế nào chăng nữa thì vẫn có thể xảy ra những điều không mong muốn,  mà ngôn ngữ đời thường gọi là "tai nạn". Dù "xác suất" đó chỉ rất nhỏ thôi, lỗi này hoàn toàn không phải do Hội đồng "dễ dãi" hoặc "quy trình sai" như một số dư luận hiểu lầm, mà có thể do ở một  khâu nào đó, sơ suất một chút thôi là có thể dẫn tới những hậu quả khôn lường.

Một số trường hợp được bổ nhiệm GS, PGS nhưng sau đó bị dư luận lên án thậm chí bị tước bằng, lỗi đó phần lớn phụ thuộc vào ứng cử viên thiếu trung thực, cộng thêm một phần nào đó tôi không dám chắc là sự "nể nang" của Hội đồng mà ứng cử viên đã vượt qua. 

Họ có xứng đáng hay không thì chính dư luận, cộng đồng sẽ giải đáp, thậm chí ngay ở cơ sở đào tạo mà họ giảng dạy hoặc nghiên cứu. Sau khi được công nhận đạt chuẩn, Hội đồng chức danh giáo sư Nhà nước có quy định thêm về việc "Bổ nhiệm chức danh GS, PGS" tại các cơ sở giáo dục, nếu cơ sở này bị phát hiện có chuyện gian dối, hoặc chưa thể đáp ứng được tiêu chí tại cơ sở, họ cũng không được bổ nhiệm. 

Hiện tượng này đã từng xảy ra gần đây  tại một số trường ĐH ở Hà Nội. Cũng may là những trường hợp này thường rất ít.

Cần trẻ hóa đội ngũ GS, PGS

Theo GS, có cần thay đổi quy trình bổ nhiệm chức danh GS, PGS để nâng cao chất lượng đội ngũ này hay không?  

Tôi cho rằng trong thời gian tới, việc điều chỉnh quy trình bổ nhiệm chức danh GS, PGS cần "tinh chỉnh" ở tính định lượng vì quy định này còn khá cứng nhắc, do đó bỏ sót nhiều nhà khoa học có tài nhưng không được bổ nhiệm hoặc họ không hào hứng với chức danh này.

Bên cạnh đó, các tiêu chí bổ nhiệm chức danh GS, PGS hiện nay còn chung chung, chưa thể hiện tính khác biệt giữa các nhóm chuyên ngành. Với các Hội đồng KHTN, kỹ thuật cần tăng điểm chuẩn cho các bài báo khoa học có chất lượng. 

Với chức danh GS, dứt khoát phải có các bài báo Quốc tế nhất là trong hệ thống ISI, nhưng đồng thời cần phải giảm điểm sách. Trong khi đó, với các Hội đồng xã hội nhân văn cần giảm điểm bài báo, tăng điểm sách, chuyên khảo thì hợp lý hơn. 
Hay là cùng một chuyên ngành, tiêu chí giữa các GS ở Viện và Trường cũng phải điều chỉnh hợp lý về cách tính điểm sao cho cân đối giữa số điểm công trình khoa học và số giờ giảng dạy chuẩn. Cách tính điểm bài báo cũng cần thay đổi. Chẳng hạn, việc chia điểm bình quân cho số tác giả có tên trong cùng một công trình khoa học mà chưa tính đến đóng góp lớn hơn của "tác giả chính" là chưa hợp lý. 

Ngoài ra, cần có chính sách đặc biệt khuyến khích các nhà khoa học trẻ có tài. Trong những năm vừa qua tuy chưa phải là nhiều nhưng cũng có một số nhà khoa học xuất sắc được bổ nhiệm đặc cách GS như: GS.TS  Phùng Hồ Hải; GS.TS Trần Đình Hòa… hoặc trước đây là GS nổi tiếng thế giới Ngô Bảo Châu.

Tôi cũng hy vọng trong thời gian tới, đội ngũ GS, PGS của chúng ta ngày càng được trẻ hóa, ngang bằng với các nước trong khu vực và thế giới. Trước đây ở thế hệ chúng tôi, PGS trẻ thường tầm tuổi xấp xỉ 40, nhưng gần đây độ tuổi này giảm đi đáng kể, như năm 2013 có PGS trẻ nhất ngành toán 30 tuổi. 

Đáng mừng hơn, gần đây có nhiều nhà khoa học nữ trẻ đạt quán quân trong việc này, chẳng hạn như PGS.TS  Đỗ Thị Hương Giang (ĐH Quốc Gia Hà Nội) được bổ nhiệm PGS năm 2012 khi mới 33 tuổi, trẻ nhất ngành Vật lý, một số ngành khác có thể có PGS còn trẻ hơn nữa.

Thưa GS, quy trình bổ nhiệm chức danh GS, PGS ở VN có sự tương đồng hay khác biệt nào so với thế giới hay không? 

Ở bất kỳ nước nào GS, PGS cũng là đội ngũ tinh hoa nhất về tri thức, đội ngũ chuyên gia lành nghề của mỗi nước. Đội ngũ này có mạnh thì khoa học, giáo dục, đào tạo của mỗi nước mới mạnh. Vì vậy các nước đều chú trọng chọn những người tài, đặt những tiêu chí phù hợp để đạt mục tiêu đó. 

Ở các nước phát triển, việc tuyển chọn GS, PGS phụ thuộc vào thực tiễn đào tạo và nghiên cứu của các cơ sở, viện nghiên cứu, trường ĐH, vì thế họ có Hội đồng tuyển chọn gồm các chuyên gia đầu ngành ngay trong cơ sở đào tạo hoặc chuyên gia Quốc tế. 

Nếu chọn được chuyên gia giỏi thì trường mới mạnh, nên quy trình tuy đơn giản nhưng rất khắc nghiệt, thậm chí những trường hàng đầu thế giới có thể vài chục hồ sơ mới chọn được một  vị trí GS, PGS mong muốn. 

Hơn nữa các vị trí GS, PGS ở mỗi cơ sở đào tạo thường cố định về số lượng cho mỗi chuyên ngành hẹp.

Nếu không có chỗ trống thì buộc ứng viên phải tìm trường khác, cơ sở đào tạo khác. Trên thực tế, việc lưu chuyển này rất tốt, tạo nên sự uyển chuyển cho toàn bộ hệ thống đào tạo.

Ở VN dù cố gắng nhiều, nhưng trước mắt không thể làm ngay theo họ được, vì hệ thống đào tạo của ta chưa nhất quán, thậm chí còn yếu, nhất là ở các vùng miền xa trung tâm HN, HCM. Theo một thống kê, số GS, PGS ở 2 thành phố lớn chiếm đến hơn 80%, còn các vùng miền xa chỉ chiếm tỉ lệ rất ít.

Theo GS, cần khắc phục sự mất cân bằng này như thế nào?

Trong thời gian tới, theo tôi cần phải thay đổi theo hướng tốt lên,nghĩa là cần có chỉ tiêu cụ thể, ấn định số GS, PGS cho từng trường, thậm chí từng chuyên ngành hẹp trong mỗi trường, để sao cho các trường ở mọi vùng miền đều có đội ngũ GS, PGS có chất lượng phục vụ, nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu. Một số ngành nghề cần phải hạn chế số lượng bổ nhiệm GS, PGS. 

Hiện nay một số ngành có số lượng GS, PGS tăng đáng kể theo mỗi năm nhưng chất lượng không đáp ứng  được yêu cầu mong muốn, trong khi một số ngành tuy có chất lượng, nhưng số lượng còn ít. Bên cạnh đó cần có sự luân chuyển vùng như nhiều nước trên thế giới áp dụng rất thành công.

Vâng, xin cảm ơn GS!