Lũ lụt nghiêm trọng ở Trung Quốc do thời tiết hay con người?

Tình trạng mưa lũ nghiêm trọng ở Trung Quốc hiện nay là sự kết hợp giữa thay đổi của thời tiết và hành vi con người.

Trong mùa hè năm nay, cuộc sống của hàng chục triệu người dân Trung Quốc đang bị ảnh hưởng nặng nề vì mưa lũ và sạt lở đất. Tình trạng mưa lũ tàn phá nhiều thành phố và làng mạc tại hàng chục tỉnh ở Trung Quốc cũng đã xuất hiện.

Theo Bưu điện Hoa Nam buổi sáng (SCMP), đây được xem là trận lụt tồi tệ nhất tấn công Trung Quốc trong hàng thập niên qua. Theo số liệu được Bộ Quản lý khẩn cấp Trung Quốc công bố tuần trước, những cơn mưa lớn đã xuất hiện ở 27/31 tỉnh của Trung Quốc kể từ tháng Sáu, gây ảnh hưởng tới cuộc sống của hơn 37 triệu dân và khiến 141 người đã chết hoặc mất tích. Thiệt hại kinh tế ước tính vào khoảng 86 tỉ nhân dân tệ (12,3 tỉ USD) và con số này sẽ còn tăng thêm.

Lũ lụt nghiêm trọng tại Trung Quốc do tình trạng biến đổi khí hậu và hành vi của con người. (Ảnh: Tân Hoa Xã)

Những cơn lũ bắt đầu xuất hiện ở phía nam Trung Quốc tại khu tự trị của người Choang thuộc tỉnh Quảng Tây và tỉnh Quý Châu từ tháng Sáu. Mưa lớn còn kéo dài tại nhiều khu vực bao gồm tỉnh Giang Tây ở phía đông, tỉnh An Huy ở phía đông nam và tỉnh Hồ Bắc ở miền trung của Trung Quốc. Trước tình huống này, chính quyền tại một số địa phương đã nâng cảnh báo lũ lên mức cao nhất.

Theo Bộ Thuỷ lợi Trung Quốc, mực nước tại 433 con sông đã vượt mức báo động kể từ tháng Sáu, trong đó có 33 con sông vươn lên mức cao kỷ lục.

Tại một số khu vực chịu thiệt hại nặng nề nhất do tình trạng lũ lụt như ở tỉnh Giang Tây, nhiều đoạn đê đã bị vỡ và hàng loạt nhà cửa bị phá hủy. Tình cảnh này khiến người dân Trung Quốc lo sợ trận lũ lịch sử năm 1998 từng khiến hơn 3.000 người thiệt mạng và 15 triệu người mất nhà cửa có thể sẽ lặp lại.

Vì sao mưa lũ năm nay lại nghiêm trọng?

Trung Quốc vẫn thường trải qua những trận lũ lụt vào mùa hè, nhưng sự kết hợp giữa biến đổi khí hậu và hành vi của con người khiến thời gian mưa kéo dài hơn bình thường, cũng như tình trạng mưa liên tục xuất hiện ở một số khu vực.

"Hệ thống áp suất cao cận nhiệt trên vùng biển tây bắc Thái Bình Dương hoạt động rất mạnh trong năm nay. Sự giao thoa với khối khí lạnh tạo ra lượng mưa lớn liên tục trên lưu vực sông Trường Giang", ông Song Lianchun, nhà khí tượng học tại Trung tâm Khí tượng quốc gia Trung Quốc chia sẻ.

Cũng theo ông Song, một nguyên nhân khác khiến lũ lụt ở Trung Quốc trở nên nghiêm trong là do tình trạng khí hậu ấm lên trên toàn cầu.

"Chúng ta không thể nói biến đổi khí hậu trực tiếp là nguyên nhân gây ra một hiện tượng thời tiết cực đoan, nhưng về lâu dài, tình trạng ấm lên trên toàn cầu dẫn tới sự gia tăng về tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan", ông Song nói.

Theo Sách Xanh về Biến đổi Khí hậu được Trung Quốc công bố năm 2019, trong giai đoạn từ năm 1961 - 2018, "những trận mưa cực lớn" tại Trung Quốc đã gia tăng nhanh. Trong giai đoạn từ giữa những năm 1990, tần suất xảy ra những cơn mưa lớn đã tăng lên đáng kể.

Cũng theo ông Song, trong 60 năm qua, số ngày có mưa lớn đã tăng thêm 3,9% mỗi thập kỷ.

Bên cạnh lượng mưa gia tăng, hành vi của con người cũng góp phần làm cho mưa lũ ở Trung Quốc trở nên nghiêm trọng hơn. Ông Fan Xiao, nhà địa chất từ Cục Địa chất và Khoáng sản Tứ Xuyên nhận định, nhiều thập kỷ tiến hành san lấp và xây đập bên cạnh các con sông xung quanh đã khiến diện tích và thể tích của hồ Bà Dương, hồ chứa nước ngọt lớn nhất ở Trung Quốc tại tỉnh Giang Tây, giảm đáng kể.

Cụ thể, ông David Shankman, nhà nghiên cứu địa chất tại Đại học Alabama cho hay, từ năm 1954 - 1988, khoảng 1.300 km2 đất đã được cải tạo để sử dụng ở hồ Bà Dương, khiến diện tích mặt nước của hồ giảm từ 5.160 km2 xuống còn 3.860 km2.

Thậm chí, nhà hoạt động vì môi trường Zhang Wenbin cho biết ông từng điều tra các hoạt động cải tạo và khai thác trái phép ở Tuolin, một hồ chứa nước khác tại tỉnh Giang Tây.

Theo ông Zhang, một vài dự án xung quanh hồ Tuolin vẫn được tiến hành trong năm 2019 bất chấp yêu cầu dừng thi công từ phía các nhà giám sát môi trường ở Bắc Kinh. Hành động này đã làm thu hẹp diện tích và thể tích ở hồ Tuolin cũng như ảnh hưởng tới khả năng chứa nước lũ của hồ.

Những trận đại hồng thủy trong lịch sử

Chia sẻ trên The Nature of Disaster in China, Phó Giáo sư Chris Courtney taị Đại học Durham cho hay, trận lụt kinh hoàng nhất ở Trung Quốc từng xảy ra vào năm 1931 với hơn 2 triệu người thiệt mạng. Trận lụt đã bao phủ một khu vực rộng lớn bằng cả nước Anh và một nửa Scotland cộng lại, gây ảnh hưởng tới cuộc sống của khoảng 25 triệu người, tương đương 1/10 dân số Trung Quốc lúc bấy giờ.

Và kể từ khi Cộng hoà Nhân dân Trung Hoa được thành lập vào năm 1949, Trung Quốc đã chứng kiến hai trận lụt lịch sử. Lần đầu tiên vào mùa hè năm 1954 khi lũ lớn xảy ra dọc lưu vực sông Trường Giang, khiến hơn 30.000 người thiệt mạng và ảnh hưởng tới cuộc sống của 18 triệu người.

Lần thứ hai là vào năm 1998, lũ lụt không chỉ xảy ra dọc sông Trường Giang mà còn ở phía nam và phía bắc Trung Quốc. Trận lụt năm 1998 được xem là sự kiện thiên tai tồi tệ nhất trong những năm gần đây, khiến hơn 3.000 người thiệt mạng, 15 triệu người mất nhà cửa và thiệt hại kinh tế là khoảng 24 tỉ USD.

Ông Song đánh giá tình hình mưa lũ năm nay sẽ không nghiêm trọng như những gì từng xảy ra vào năm 1998.

"Trận lụt năm 1998 đã tác động đến toàn bộ lưu vực sông Trường Giang, nhưng mưa lớn năm nay phần lớn chỉ ảnh hưởng đến trung và hạ lưu con sông, do đó diện tích bị lũ lụt là ít hơn", ông Song nhận định.

Trên thực tế, sau trận lụt năm 1998, chính phủ Trung Quốc đã cho đổ số tiền lớn vào công tác phòng chống lũ.

“Chính phủ Trung Quốc đã mạnh tay đầu tư vào các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng chống lũ. Trong 5 năm kể từ năm 1998, đầu tư của chính phủ Trung Quốc vào các công trình thuỷ lợi nhiều hơn cả mức chi trong giai đoạn 1949 - 1999”, ông Cheng Xiaotao, thành viên trong hội đồng chuyên gia của Ủy ban Giảm nhẹ Thiên tai quốc gia Trung Quốc chia sẻ.

Ông Cheng cho biết thêm, các hồ chứa được xây dựng trên những con sông lớn của Trung Quốc sau năm 1998 bao gồm đập Tam Hiệp đang đóng vai trò quan trọng trong việc giảm lũ cho vùng hạ lưu sông Trường Giang.

Tuy nhiên, các chuyên gia vẫn nghi ngờ về tính hiệu quả của hoạt động ngăn chặn lũ ở hạ nguồn, cũng như khả năng kiểm soát lũ lụt trên sông Trường Giang của đập Tam Hiệp.

Ông Fan cho rằng, đập Tam Hiệp có thể ngăn chặn một phần lũ lụt ở thượng nguồn, nhưng chỉ có tác dụng hạn chế đối với việc kiểm soát lũ ở trung và hạ lưu sông Trường Giang.

Còn theo ông Peter Gleick, một thành viên của Viện Hàn lâm Khoa học quốc gia Mỹ, một trong những bài học rút ra từ đập Tam Hiệp là không có con đập nào dù có quy mô lớn tới cỡ nào có thể ngăn chặn được những trận lũ tồi tệ nhất xảy ra.

Nhưng ông Gleick cũng nói thêm rằng, không thể kết luận lũ ở Trung Quốc sẽ giảm đi hoặc nghiêm trọng hơn nếu không có đập Tam Hiệp.

Bà Liu Junyan tại tổ chức Greenpeace East Asia nhận định, sự xuất hiện ngày càng nhiều của các hiện tượng thời tiết cực đoan đồng nghĩa với việc mối đe dọa từ khí hậu sẽ là yếu tố mà các nhà quy hoạch đô thị ở Trung Quốc cần phải cân nhắc kỹ càng.

“Việc xây dựng kế hoạch và thi công cần tính tới các các mối đe dọa từ khí hậu trong tương lai”, bà Liu kết luận.

Video: Mưa lũ tàn phá nghiêm trọng dọc sông Trường Giang ở Trung Quốc