Hạn chế thuốc lá, phải thu thuế tuyệt đối 2.000 đồng/bao

Bs. Th.s Phạm Thị Hoàng Anh - Giám đốc Văn phòng HealthBridge Canada tại Việt Nam - HealthBridge Canada đã hoạt động tại Việt Nam từ năm 1995 trong các lĩnh vực phòng chống tác hại thuốc lá, sức khỏe sinh sản, dinh dưỡng, bình đẳng giới, phòng chống HIV và thành phố sống tốt.

Giá thuốc lá chỉ tăng vào những năm tăng thuế là 2016 (giá trung bình tăng 11% so với năm 2015 ) và vào năm 2019 (giá trung bình tăng 2,5% so với 2018) sau khi tính yếu tố lạm phát, những năm còn lại 2017 và 2018 và sau 2019 giá thuốc lá có xu hướng rẻ đi do lạm phát và tăng trưởng kinh tế. Bà nhận định như thế nào về mức thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam hiện nay?

Bs. Th.s Phạm Thị Hoàng Anh : Thuế thuốc lá Việt Nam hiện thuộc nhóm rất thấp so với thế giới và trong khu vực.

Theo các quy định pháp luật về thuế hiện hành, thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) của thuốc lá có thuế suất bằng 70% giá xuất xưởng. Tuy nhiên khi tính theo chuẩn quốc tế là thuế trong giá bán lẻ, thì tỷ lệ thuế của Việt Nam (bao gồm cả thuế VAT) chỉ chiếm khoảng 35.6%. giá bán lẻ.Tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với trung bình thế giới 56% và thấp hơn đa số các nước ASEAN (theo báo cáo “Global tobacco control report 2017” của Tổ chức Y tế thế giới) và rất xa so với khuyến cáo của Tổ chức Y tế Thế giới).

Chính vì thuế thấp nên giá thuốc lá ở Việt Nam cũng thuộc loại rẻ nhất so với trên thế giới và trong khu vực. Giá trung bình một bao Malboro 20 điếu ở Việt Nam chỉ vào khoảng 1.1 USD, chỉ cao hơn một chút so với giá ở Campuchia (~1 USD) và thấp hơn so với tất cả các nước còn lại trong khu vực ASEAN.

Kết quả một khảo sát gần đây do Vụ Chính sách thuế, Bộ Tài Chính thực hiện vào tháng 8-9/2016 tại 600 cửa hàng bán lẻ tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh cho thấy, có nhiều nhãn hiệu thuốc lá trong nước hiện có giá rất thấp chỉ 5.000 VNĐ/bao 20 điếu như Du lịch đỏ baomềm, Hoàn Kiếm bao cứng, Trị An bao mềm và War horse xanh.

Bộ Tài Chính chuẩn bị sửa đổi một số luật thuế trong đó có thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá. Bộ đang đưa ra 2 phương án để xin ý kiến các Bộ, ngành cũng như các doanh nghiệp:

Phương án 1: Áp dụng thu thuế tiêu thụ đặc biệt theo phương pháp hỗn hơp (kết hợp thu theo thuế suất tỷ lệ và thuế suất tuyệt đối). Theo đó, bổ sung mức thu thuế tuyệt đối 1.000 đồng/bao thuốc 20 điếu.

Phương án 2: Tăng thuế suất thuế theo lộ trình từ ngày 1/1/2020 tăng từ mức thuế suất 75% lên 80%. Từ ngày 1/1/2021 tăng từ mức thuế suất 80% lên 85%.

Bà đánh giá như thế nào về đề xuất của Bộ tài Chính?

Bs. Th.s Phạm Thị Hoàng Anh : Chúng tôi ủng hộ việc đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với sản phẩm thuốc lá của Bộ Tài chính vì những lợi ích y tế công cộng mà quyết định này có cơ hội mang lại. Tăng thuế sẽ giúp tăng giá bán lẻ dẫn đến việc giảm tiếp cận đối với sản phẩm độc hại này của thanh thiếu niên và người nghèo, và giảm tiêu dùng ở những người hút thuốc. Kết quả cuối là giảm gánh nặng về sức khỏe và chi phí liên quan đối với chính phủ và người dân; và bên cạnh đó giúp tăng thu ngân sách.

Với hai phương án mà Bộ Tài chính đưa ra, chúng tôi ủng hộ phương án 1-bổ sung thu thêm thuế tuyệt đối và sẽ áp dụng thu thuế TTĐB theo phương pháp hỗn hợp vì cơ cấu thuế hỗn hợp đem lại những ưu thế rõ ràng trong việc giúp giảm khoảng cách về giá giữa các dòng sản phẩm thuốc lá; loại trừ dần những sản phẩm thuốc lá siêu rẻ nhằm giảm sự tiếp cận của thanh thiếu niên và người nghèo; và giảm nguy cơ chuyển giá giữa nhà sản xuất và các công ty phân phối.

Xu hướng chung trên thế giới, các nước áp dụng thuế tỷ lệ cũng đang dần chuyển dịch sang hệ thống thuế tuyệt đối và thuế hỗn hợp. Trong khu vực Asean, có 5 quốc gia hiện đang áp dụng hệ thống thuế tuyệt đối (Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore), 2 quốc gia áp dụng thuế hỗn hợp (Lào, Thái Lan) và chỉ có duy nhất 3 quốc gia còn đang áp dụng thuế theo tỷ lệ bao gồm Việt Nam. Vì vậy, chính vì thế, đề xuất đổi sang mô hình thu thuế hỗn hợp của Bộ tài chính là vô cùng cần thiết và phù hợp với xu thế phát triển chung.

Tuy nhiên chúng tôi cho rằng thuế suất tuyệt đối bổ sung ở mức 1000 VNĐ/bao thuốc lá là thấp so với nhu cầu thực tế và chưa đủ để đạt được mục tiêu y tế công cộng. Theo tính toán của các chuyên gia kinh tế thì với phương án này sẽ giúp tăng thu ngân sách từ thuế, nhưng tỷ lệ hút thuốc sẽ chỉ giảm được 1,6% vào năm 2020 so với năm 2015, còn rất thấp so với mục tiêu của Chính phủ đề ra trong chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2020 là giảm từ 45,3% (năm 2015) xuống 39% (2020) (tức là giảm 6,3%). Bên cạnh đó, nếu chỉ tăng thuế vào năm 2020 và không có lộ trình tăng thuế trong các năm tiếp theo như đề xuất hiện tại, thì do mức tăng thu nhập và lạm phát, giá thực của thuốc lá (nghĩa là giá sau điều chỉnh lạm phát) sẽ giảm và sức mua thuốc lá lại gia tăng. Như vậy là mục tiêu y tế công cộng chưa đạt được.

Để đạt được mục tiêu y tế công cộng, chúng tôi khuyến nghị Bộ Tài Chính cân nhắc sửa đổi phương án này như sau: Bổ sung mức thu tuyệt đối 2.000đồng/bao thuốc lá và 1.500 đồng/điếu xì gà và tiếp tục điều chỉnh mức thuế suất tuyệt đối ở các năm tiếp theo để ít nhất theo kịp lạm phát và tăng trưởng thu nhập. Với phương án đề xuất này, không những nguồn thu ngân sách từ thuế sẽ tăng thêm mà tỷ lệ hút thuốc ước tính sẽ giảm được 3% vào năm 2020. Mức giảm bằng ½ mức giảm cần thiết để đạt mục tiêu đề ra về giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá đến năm 2020 của Chiến lược quốc gia về PCTH thuốc lá.