GS Carl Thayer: Cánh tay thứ ba trên biển của TQ đang tự do hành động

Trung Quốc có chiến lược hoàn thiện nhất về “cánh tay thứ ba trên biển”

Như tin đã đưa, ngày 17/11 tại Đà Nẵng đã khai mạc hội thảo khoa học quốc tế về Biển Đông với chủ đề “Hợp tác vì an ninh và phát triển ở khu vực” do Học viện Ngoại giao, Quỹ Hỗ trợ Nghiên cứu Biển Đông và Hội Luật gia Việt Nam phối hợp tổ chức.

GS Carl Thayer (giữa) trao đổi với các đại biểu tham dự hội thảo (Ảnh: HC)

Sau phiên khai mạc, trong ngày làm việc đầu tiên của hội thảo đã diễn ra 3 phiên thảo luận chính thức thu hút 13 bài tham luận và hơn 30 ý kiến thảo luận của các đại biểu. 

Trong đó tập trung đi sâu phân tích các nhân tố tác động tới tình hình Biển Đông, vai trò của các lực lượng hoạt động trên biển đối với an toàn và an ninh hàng hải trong khu vực, hiện trạng tranh chấp trên Biển Đông và chính sách của các bên liên quan.

Phân tích các nhân tố tác động đến tình hình Biển Đông gần đây, nhiều học giả cho rằng có 4 nhân tố lớn. 

Thứ nhất là, sự thay đổi trong tính toán của một số nước về lợi ích chiến lược của các bên và cán cân sức mạnh giữa các quốc gia. Thứ hai là, sự gia tăng chủ nghĩa dân tộc ở các bên tranh chấp, trong đó có chủ nghĩa dân tộc cực đoan ở một số nước. Thứ ba là, sự cạnh tranh ảnh hưởng và tập hợp lực lượng giữa các cường quốc. Và thứ tư là, sự bất đồng trong việc việc lý giải và áp dụng luật pháp quốc tế tại Biển Đông.

Đánh giá về chính sách của các bên liên quan, nhiều học giả cho rằng sự gia tăng về số lượng và cường độ hoạt động của các lực lượng quân sự và bán quân sự tại Biển Đông đã dẫn tới tình hình căng thẳng trong thời gian gần đây. 

Trong đó, GS Carl Thayer (Đại học New South Wales, Học viện Quốc phòng Úc) đưa ra khái niệm “cánh tay thứ ba trên biển” là các đội tàu cá thương mại, tàu nghiên cứu khoa học và tàu dân sự nhằm thúc đẩy yêu sách chủ quyền và quyền tài phán ở các vùng biển tranh chấp trên Biển Đông.

Theo ông, Trung Quốc có chiến lược hoàn thiện nhất, không chỉ sử dụng lực lượng dân sự duy trì sự hiện diện liên tục ở các vùng biển tranh chấp mà còn triển khai lực lượng này trong các cuộc đối đầu trực tiếp với tàu cá và các tàu nghiên cứu khoa học của các quốc gia ven biển. Hiện “cánh tay thứ ba trên biển” của Trung Quốc đang tự do hành động, được sự hỗ trợ của tàu chấp pháp và tàu chiến hải quân ở vòng ngoài, sẵn sàng can thiệp nếu cần thiết.

“Nguyên trạng” trên Biển Đông đang bị thay đổi

Nhiều học giả khác thì cảnh báo, việc Trung Quốc mở rộng bồi đắp quy mô lớn các bãi đá ở Trường Sa sẽ làm “thay đổi cuộc chơi”, làm gia tăng yêu sách, gia tăng cạnh tranh nước lớn và nguy cơ xung đột tiềm tàng ở Biển Đông. Trong đó, Đại sứ Đặng Đình Quý, Giám đốc Học viện Ngoại giao chỉ rõ ở Biển Đông, môi trường ngày càng xuống cấp, các nguồn lợi hải sản bị suy giảm và “nguyên trạng” đang dần dần bị thay đổi. So sánh các bức ảnh chụp trên Biển Đông trong những năm qua, ai cũng thấy rõ xu hướng “nguyên trạng” đang bị thay đổi.

“Riêng trong năm nay đã có sự thay đổi mang tính đột biến và “nguyên trạng” đã không còn nguyên nữa. Hậu quả lớn nhất của tình hình này là lòng tin giữa các bên liên quan ngày càng suy giảm. niềm hy vọng của nhân dân trong khu vực về một Biển Đông hòa bình, hợp tác và phát triển bị xói mòn bởi sự lo ngại. Lần đầu tiên sau hơn 20 năm, tại Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 47 (tháng 5/2014), các Ngoại trưởng ASEAN đã ra tuyên bố riêng về Biển Đông bày tỏ sự “lo ngại nghiêm trọng trước những diễn biến đang xảy ra trên Biển Đông” – Đại sứ Đặng Đình Quý nói.

Các đại biểu thảo luận sôi nổi trong giờ giải lao (Ảnh: HC)

Theo các học giả, sự gia tăng căng thẳng gần đây tại Biển Đông không chỉ có khả năng tác động tiêu cực tới việc bảo tồn và phát triển các nguồn tài nguyên biển tại khu vực mà còn đe dọa an ninh các tuyến đường hàng hải quốc tế qua Biển Đông. Đáng chú ý, Cựu Phó Đô đốc Lực lượng Phòng vệ Biển Nhật Bản Yoji Koda nhận xét, tình hình hiện nay ở Biển Đông hết sức nguy hiểm, nguy cơ căng thẳng leo thang thành xung đột quân sự giữa Trung Quốc và các quốc gia ở khu vực này lớn hơn nguy cơ đụng độ quân sự giữa Nhật Bản và Trung Quốc ở Biển Hoa Đông.

Đặc biệt, có học giả cảnh báo nghịch lý, trong khi cộng đồng khu vực nỗ lực tránh để xảy ra xung đột thì một số nước lại đang tạo ra các căng thẳng ở mức độ thấp vì tin rằng chừng nào chưa có đối đầu trực diện thì tình hình vẫn còn nằm trong tầm kiểm soát. Đây là dấu hiệu rất nguy hiểm vì Biển Đông còn thiếu vắng một Bộ Quy tắc ứng xử hoặc một Điều ước quản lý va chạm, xung đột trên biển có tính ràng buộc pháp lý.

Cần cơ chế cụ thể để đường dây nóng trên Biển Đông hoạt động hiệu quả

Tuy nhiên, các học giả cũng nhận định, bên cạnh các yếu tố làm phức tạp thêm tình hình khu vực, có hai yếu tố giúp thúc đẩy hợp tác tại Biển Đông mà các bên cần phát huy. Thứ nhất là nhu cầu đối với tài nguyên thiên nhiên để phát triển kinh tế bao gồm việc đảm bảo năng lượng, quản lý và phát triển các nguồn hải sản. Thứ hai là bảo vệ an ninh, an toàn, tự do hàng hải trên các tuyến đường vận tải biển quốc tế.

Biển Đông là một biển nửa kín với nguồn tài nguyên phong phú, trữ lượng cá dồi dào, đặc biệt trong đó có những loài cá di cư và sinh sống trong vùng biển của nhiều quốc gia. Biển Đông cũng là nơi giao thoa của những tuyến đường hàng hải tấp nập trên thế giới, có vai trò chiến lược đối với sự phát triển và thịnh vượng kinh tế của các quốc gia trong khu vực và tác động tích cực đến kinh tế toàn cầu.

Đây là những tiền đề để các quốc gia thúc đẩy hợp tác, xây dựng lòng tin, duy trì môi trường hòa bình, ổn định và thịnh vượng tại khu vực Biển Đông. Các lĩnh vực được các học giả nhấn mạnh cho triển vọng hợp tác là nghề cá, bảo vệ môi trường biển, an ninh, an toàn hàng hải và tìm kiếm cứu nạn trên biển.

Nhiều học giả đánh giá cao nỗ lực thiết lập đường dây nóng giữa các bên ở Biển Đông song cho rằng việc này cần kết hợp với cơ chế thực hiện cụ thể nhằm đưa đường dây nóng vào hoạt động hiệu quả. Một số ý kiến đề xuất xây dựng Quy chế sử dụng đường dây nóng với việc xác định rõ quy trình liên lạc, xử lý thông tin giữa người gọi và người nhận; thiết lập cơ chế “trực đường dây nóng” và các kênh kết nối “đường dây nóng” giữa các lực lượng khác nhau có mặt trên thực địa...

Theo chương trình, ngày 18/11, cuộc hội thảo sẽ tiếp tục với 4 phiên thảo luận chính thức trước khi bế mạc vào cuối buổi chiều cùng ngày.