Chữ cổ của người Khmer trên lá buông

Cây buông có hình dáng giống cây cọ, cây thốt nốt, được tìm thấy ở một số vùng thuộc các tỉnh Tây Nam Bộ Việt Nam. Lá buông có độ bền cao, để lâu không mục, không bị mối mọt ăn nên dù trải qua nhiều thế kỷ mà những kinh Phật, hay tài liệu cổ được ghi trên lá buông vẫn còn được lưu giữ và còn nguyên giá trị. Người Khmer gọi sách lá buông là “sa tra”.

Một “quyển” sách lá buông. Ảnh: Internet

Sách lá buông hay sách “sa tra”, được lưu giữ ở các chùa Khmer dùng ghi chép lại kinh Phật, bộ Tam Tạng kinh hay truyện Ramayana, truyện Catêlok (rút ra bài học ở đời), truyện kể dân gian, tục ngữ, thành ngữ, câu đối đặc biệt...

Sách ghi chép để lưu giữ tại các chùa cho sư sãi thuyết pháp vào các lễ hội định kỳ trong năm theo tín ngưỡng dân gian, với các nghi thức của Bà la môn giáo và Phật giáo Nam tông như lễ Bonchoôs Seinia (kiết giới), lễ Phật đản, Ka thinh (dâng y cà sa), lễ cúng trăng hay Sel Dolta, Chol Chnam Thmay... và cúng Kỳ yên phum sóc, mừng cơm mới.

Ông Thạch Tư là một trong số ít nghệ nhân còn viết được chữ trên lá buông ở Trà Vinh cho biết, viết chữ lá buông rất công phu. Đầu tiên người ta tìm chọn những búp lá buông non, đều, to bản, rồi cột lại, không cho phát triển hay xòe ra tiếp xúc với ánh sáng để giấy lá non, mềm giữ được màu trắng ngà.

Cột khoảng 2- 3 tháng thì chặt búp mang về, dùng miếng ván gỗ có kích thước 6cm x 60cm kẹp vào xấp lá rồi cắt theo cỡ tấm ván, sau đó đem phơi khô, dùng que sắt có mũi nhọn viết chữ lên lá. Mỗi lá kinh chỉ ghi được 5 hàng (người giỏi chữ viết mỗi ngày cũng chỉ được một lá).

Viết xong, lấy lọ nồi pha với dầu trong, hoặc nước trái cau non chà lên, lau sạch thì chữ sẽ hiện rõ và càng để lâu, mặt lá càng bóng, chữ viết càng lấp lánh. Kinh lá phải luôn giữ nơi thoáng, ráo, bọc trong vải cẩn thận.

Hiện nay, trong các ngôi chùa hoặc bảo tàng văn hóa Khmer ở ĐBSCL đều lưu giữ và trưng bày sách lá buông để lưu truyền cho con cháu về bề dày văn hóa của dân tộc mình.

Tại Hội nghị khoa học về văn hóa người Khmer Nam Bộ do Bộ Văn hóa (nay là Bộ VH- TT và DL) tổ chức tại Cần Thơ vào năm 1981, các nhà khoa học đã thống nhất kết luận chữ viết của người Khmer Nam Bộ ra đời vào đầu thế kỷ thứ II. Lúc đầu, người Khmer viết chữ trên đá, sau đó viết trên vỏ cây và sau nữa là biết dùng lá buông làm phương tiện viết chữ.

Nguồn: Báo Vĩnh Long