Chó Bắc Hà và huyền thoại ly kỳ về sói lửa trên "cao nguyên trắng"

Bảo tồn loài chó quý của Bắc Hà

Lên núi “săn quốc khuyển”

Ngày cuối năm, trên xã vùng cao Bản Già, huyện Bắc Hà, giữa trưa mà sương mù vẫn trắng xóa, nhiệt độ chỉ khoảng 8 độ C. Sau bữa cơm trưa đơn giản, Thào Mùa, thanh niên người Mông lại tiếp tục công việc quen thuộc là lặn lội đến những thôn, bản tít hút trên đỉnh núi để săn tìm loài chó “lửa” quý hiếm.

Thào Mùa chia sẻ rằng, từ lâu, người Bắc Hà, đặc biệt là dân tộc Mông, đã nuôi được giống chó lông xù, chó cộc đuôi dũng mãnh như sư tử, săn thú cực giỏi, mà trông nhà cũng rất tốt. Mấy năm trở lại đây, biết trên Bắc Hà có giống chó quý hiếm, nên nhiều người mê nuôi chó khắp nơi không ngại “đổ” tiền ra để được sở hữu giống chó này.

Cũng vì thế, giống chó ở Bắc Hà ngày càng bị săn lùng ráo riết, những chú chó con loại tốt có giá từ 1 triệu đồng đến 3 triệu đồng, chó to mã đẹp có giá cả chục triệu đồng. Cá biệt, có chú chó lông xù màu đỏ, gọi là chó “lửa” là “hàng độc” đang được bán với giá 40 triệu đồng đến 50 triệu đồng.

Chợ tù đế Bắc Hà thu hút đông du khách tới tham quan.

Lần này lên Bắc Hà đúng dịp áp Tết Mậu Tuất, tôi còn được mấy người bạn giới thiệu làm quen với anh Sùng Quang Quân, dân tộc Phù Lá ở xã Na Hối, người đam mê giống chó của Bắc Hà. Anh Quân bảo, muốn tìm hiểu về giống chó này thì phải đi chợ chó Bắc Hà, tiếng Mông gọi là “chợ tù đế”.

Quả thực, tôi đã đi nhiều chợ phiên vùng cao, nhưng chưa thấy ở đâu bán nhiều chó như “chợ tù đế” ở Bắc Hà. Đồng bào các dân tộc vùng cao Bắc Hà, Si Ma Cai, thậm chí từ Hà Giang mang về đây những chú chó đẹp nhất. Chó to, chó nhỏ đủ loại, có chú màu đen tuyền, có chú lại trắng như bông, có chú toàn thân vằn vện như hổ.

Là người có nhiều kinh nghiệm chọn mua chó Bắc Hà, anh Quân bảo, chó ở đây thuần chủng từ nhỏ đã có đôi tai cúp, lông xù như bông, khi lớn lên, lông chúng dài ra, phần lông cổ xù bờm sư tử đực, đuôi đẹp như đuôi sóc. Còn có loại chó H’Mông cộc đuôi từ khi mới sinh ra, tai vểnh, lông ngắn, dáng nhanh nhẹn như sói rừng, là những “thợ săn” bậc nhất.

Huyền thoại sói lửa cao nguyên

Theo lời các cụ già người Mông trên “cao nguyên trắng” kể lại, trước đây, trên vùng cao Bắc Hà có một đàn sói lửa, chúng sống trên núi cao, hay bắt gia súc của người dân. Một mùa đông giá rét, mọi người trong bản hoảng hồn khi thấy những con chó đực trong bản đều bị cắn chết bi thảm với nhiều vết thương.

Thì ra, con sói lửa đầu đàn đã xuống bản và cắn chết tất cả chó đực của xóm để giành quyền giao phối với đàn chó cái. Một thời gian sau đó, đàn sói lửa không về làng nữa và người ta thấy một số chó con được sinh ra có lông màu hung đỏ như chó sói, đặc biệt là tính có phần hoang dại, hung tợn. Nguồn gốc của chó Bắc Hà có lẽ bắt nguồn từ đó.

Ông Đoàn Văn Quang, người lính quê miền xuôi, lên Lào Cai lập nghiệp mấy chục năm nay, cũng là người sở hữu những chú chó lửa Bắc Hà đẹp nổi tiếng, chia sẻ: Tôi cũng từng nghe câu chuyện do những người già ở Bắc Hà kể lại, trước đây, “vua Mèo” Hoàng A Tưởng có nuôi một đàn chó “lửa” dũng mãnh lắm, chuyên phục vụ cho những chuyến đi săn hươu, nai, gấu, lợn rừng trên núi cao. Khi người Pháp lên Bắc Hà có mang theo đàn chó Tây, đó là giống chó chăn cừu nổi tiếng. Thấy “vua Mèo” có đàn chó dữ, người Pháp đưa đàn chó Tây đến để thách đấu nhưng những con chó tây to cao, hung tợn đã bị đàn chó “lửa” của Hoàng A Tưởng “bày binh bố trận” cắn cho tan tác.

Cũng theo ông Quang, giống chó Bắc Hà không chỉ có bộ lông xù nhìn oai vệ như sư tử mà còn rất tinh khôn, dũng mãnh, phẩm chất nổi bật nhất là khả năng trông nhà, bảo vệ chủ cực tốt. Nhà nào nuôi chó Bắc Hà thì ngay cả những tên trộm “cao thủ” mấy cũng phải kiềng.

“Đàn chó Bắc Hà của tôi bảo vệ nhà cực tốt, người lạ đặt chân vào cổng nhà hay khu vực thuộc lãnh thổ của gia đình đều bị chúng tấn công khi chủ vắng mặt. Chúng còn rất giỏi săn thú, biết phối hợp với nhau theo tổ chức của đàn rất ăn ý, con thú nào bị săn cũng không thể chạy thoát. Đặc tính này của chó Bắc Hà rất giống với chó sói”, ông Quang nói.

Nghe ông Quang kể khiến tôi nhớ lại câu chuyện có thật về đàn sói lửa nhiều lần về làng tấn công gia súc ở vùng cao tỉnh Sơn La, Kon Tum những năm qua. Tiếng tru của chúng trở thành nỗi ám ảnh của người dân địa phương. Theo các tài liệu ghi lại, ở vùng Tây Bắc, hai khu rừng còn nhiều chó sói lửa nhất là rừng Sốp Cộp giáp Lào và rừng Huổi Luông, cánh rừng giáp 3 huyện Quỳnh Nhai (Sơn La) và Sìn Hồ, Than Uyên (Lai Châu).

Bảo vệ nguồn gen quý

Trở lại câu chuyện với Sùng Quang Quân, là người sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Bắc Hà, anh rất tự hào vì quê hương mình có giống chó quý hiếm. Buổi trưa hôm đó, tôi về thăm nhà anh Quân, vừa bước vào trang trại phía sau nhà, có đến hơn chục con chó to như sư tử chồm ra, con nào con nấy nhe nanh, xù lông khiến tôi giật thót tim. Anh Quân quát một tiếng “thôi”, đàn chó nghe lệnh đi vào chuồng không sủa nữa. Thì ra từ một người mê nuôi giống chó Bắc Hà, có thời gian làm nghề “săn quốc khuyển” để bán, từ năm 2015 anh đã làm một việc chưa từng có đó là bỏ ra cả trăm triệu đồng để mở một… trại chó Bắc Hà.

Anh Quân chia sẻ rằng, nhìn những chú chó Bắc Hà đẹp cứ dần dần bị bán đi, bị lai tạo thấy đau lòng, nên anh mới quyết tâm tuyển chọn đàn chó bố mẹ thuần chủng về nuôi với hy vọng sẽ bảo tồn được nguồn gen quý hiếm. Có thời điểm, trại chó của anh lên tới trên 80 con chó. Khi nhân ra được đàn chó con thuần chủng, anh Quân cung cấp cho những người thực sự đam mê và thường xuyên trao đổi kinh nghiệm về nuôi dưỡng, chăm sóc, huấn luyện giống chó Bắc Hà.

Vợ chồng ông Đoàn Văn Quang và những chú chó quý.

Trong giới mê săn chó cả nước, thì cái biệt danh Thành babilon ở thành phố Hải Phòng đã quá quen thuộc. Trò chuyện với tôi, anh Thành bảo vì mê chó Bắc  Hà mà cách đây nửa năm đã bỏ ra hơn 100 triệu đồng để tuyển chọn giống chó “lửa” Bắc Hà về Hải Phòng nuôi sinh sản.

Hiện nay, trại chó của anh Thành có tới 170 con chó bản địa, gồm các dòng chó quý hiếm, như chó Phú Quốc, giống chó Bắc Hà, giống chó vùng cao đuôi cộc (một số người gọi là giống chó H’Mông).

Trong số đó, có 10 chú “chó lửa” Bắc Hà là anh Thành quý hơn vàng. Các cụ bảo “khuyển mã chi tình”, tôi đã nuôi rất nhiều dòng chó bản địa của Việt Nam, nhưng thấy chó Bắc Hà vừa có dáng đẹp, lại là giống chó hội tụ nhiều phẩm chất nổi bật như tình cảm, trung thành, tinh khôn, dũng mãnh, xứng đáng là “quốc khuyển”, anh Thành nhận xét.

Ông Nguyễn Minh Khang, Hiệp hội những người yêu chó giống Việt Nam (VKA), Trưởng Ban Phát triển chó bản địa của VKA chia sẻ với tôi: "Hiện nay, ở Việt Nam có 3 loài chó quý cần được bảo tồn là chó xoáy Phú Quốc, giống chó H’Mông đuôi cộc và chó Bắc Hà. Chúng tôi mong muốn rằng, trong thời gian tới sẽ sớm hoàn thiện Bản tiêu chuẩn chó giống Bắc Hà để giống chó này tham gia các hội thi, như Dog show Việt Nam hằng năm, tiến tới cấp giấy chứng nhận chó giống Bắc Hà cho những chú chó thuần chủng. Đây là cơ sở để nâng cao ý thức cộng đồng trong việc bảo tồn giống chó quý hiếm này".

Nguồn: Báo Lào Cai