Bánh Cooc Mò: đặc trưng ẩm thực của người Tày

Còn điều gì thú vị hơn khi được cầm trong tay xâu bánh nhỏ nhỏ xinh xinh ấy mà chạy đi khoe với các bạn trong xóm...

Đó là bánh Cooc Mò, một cái tên nghe thật kỳ lạ. Những chiếc bánh xinh xắn, lạ mắt nhưng lại ẩn sâu bên trong đó là tinh hoa văn hóa ẩm thực truyền thống lâu đời của một bộ phận dân tộc thiểu số vùng núi phía Bắc – dân tộc Tày, Nùng... Thức bánh đã gắn bó với tuổi thơ bao đứa trẻ ở đây, để rồi trường tồn cho đến tận ngày hôm nay.

Đến với Chiêm Hóa, Tuyên Quang, người dân ở đây không còn xa lạ với thức bánh này. Theo người dân ở đây, Cooc Mò theo tiếng Tày có nghĩa là sừng bò (Cooc là sừng, Mò là bò) đơn giản là bánh có hình chóp nhọn như chiếc sừng bò. Giản dị vậy thôi, nhưng một lần ăn thử, chắc chắn bạn sẽ nhớ mãi bởi hương vị đậm đà, dẻo thơm của nếp nương và nhân đỗ xanh hay lạc đỏ. Để có được những chiếc bánh góc cạnh dẻo thơm là cả một quá trình kỳ công của người gói. Từ công đoạn chọn gạo, chọn hạt và lá gói bánh đến cách xếp lá và buộc bánh.

Bánh Cooc Mò được gói bằng lá dong hoặc lá chuối. Người dân ở đây lựa những chiếc lá xanh mướt không bị rách, bị sâu. Lá được lấy về đem rửa sạch, để ráo nước. Tiếp đến là công đoạn đòi hỏi sự tỉ mỉ của người làm bánh đó là chẻ lạt làm dây gói. Lạt gói bánh được chẻ từ cây Giang hoặc cây Mỡ. Những loại cây này lạt mềm, dai và không bị gãy. Lạt đạt yêu cầu là phải nhỏ đều, mềm để khi gói không rách lá. Nhưng ngày nay nhiều người dân thay lạt chẻ bằng các loại dây để tiện hơn.

Gạo để làm bánh phải là gạo nếp nương thơm, hạt trắng đục và tròn mẩy, khi chín có độ dẻo nhất định không quá nhão cũng không được khô. Gạo nếp sau khi lựa kỹ lưỡng được vo với nước lã nhiều lần cho đến khi nước vo gạo trong suốt. Tiếp tục ngâm gạo nhiều giờ cho gạo mềm. Gạo đạt chuẩn là khi bóp nhẹ hạt gạo sẽ vỡ vụn ra. Khi đó, người làm bánh sẽ vớt gạo để ráo nước, sau đó đem trộn lẫn với đỗ xanh (hoặc lạc đỏ) đã giã nhỏ và thêm chút muối cho vừa ăn.

Muốn làm được những chiếc bánh xinh xắn, thơm ngon ngoài khâu chọn nguyên liệu còn đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ của các bà, các mẹ trong việc gói bánh. Công đoạn gói bánh không chỉ quyết định đến thẩm mĩ của bánh, mà cách gói cũng ảnh hưởng đến “cái ngon” của thức bánh này.

Những chiếc lá  xanh được cuộn lại như hình cái phễu rồi đổ gạo và đỗ đã trộn lẫn vào trong, vỗ nhẹ bên ngoài cho gạo xuống đều hoặc dùng chiếc đũa nhỏ xọc cho gạo nén chặt, sau đó mới gấp mép lá và dùng lạt buộc lại. Những đôi bàn tay khéo léo gấp lá, luồn lạt như những nghệ nhân đang hoàn thiện tác phẩm nghệ thuật của mình vậy. Phải khi chứng kiến tận mắt, người ta mới thấy khâm phục sự sáng tạo của con người và càng thêm thích thú theo động tác tay của họ.

Bánh gói xong đạt chất lượng là khi có các góc gọn gàng, lá gói kín và lạt buộc vừa đủ chặt.

Chị Ma Thị Dung, một người dân tộc Tày ở Bản Rùa, Chiêm Hóa, Tuyên Quang chia sẻ: “Cách gói loại bánh này cũng khá đặc biệt, và không phải ai cũng gói được đẹp, phải là những người khéo tay. Những người mới tập gói thì chắc phải lóng ngóng chục cái bánh thì mới gói được".

Theo chị, kinh nghiệm làm bánh Cooc Mò là khi buộc bánh không nên buộc chặt quá sẽ làm lá bánh rách, hạt gạo không nở được, dễ bị sượng, không dẻo. Còn nếu buộc lỏng, bánh bị hút nước nhiều dễ bị nhão, không ngon. Bánh sau khi gói được ngâm vào nước lạnh cho đến khi mặt nước không sủi tăm lên, lúc đó bánh đã ngấm đủ nước, như vậy luộc sẽ chín nhanh và đều.

Bánh sau khi gói xong sẽ được xâu thành từng cặp hoặc từng chùm nhỏ, cho vào nồi luộc khoảng hai giờ là bánh chín. Bánh Cooc Mò khi chín có màu xanh nhạt của lá dong lá chuối, vị dẻo, hương thơm thanh khiết của ruộng đồng vùng núi cao.

Bánh gói xong đổ ngập nước và luộc khoảng 2 tiếng đồng hồ

Tuy bánh không có nhân nhưng càng nhai càng cảm nhận được vị thơm, béo, dẻo ẩn chứa trong từng hạt nếp. Tùy vào khẩu vị của mỗi người bánh có thể chấm với muối vừng hoặc người ưa ngọt có thể ăn bánh Cooc Mò kèm mật ong hay đường kính cũng rất ngon.

Bánh ăn kèm các loại đồ chấm khác nhau tùy sở thích mỗi người

Bánh Cooc Mò hiện nay ở Tuyên Quang đã trở thành thức bánh không thể thiếu trong cuộc sống người dân nơi đây không chỉ trẻ con mà với cả người lớn. “Trước kia vào các dịp Tết Rằm tháng Ba tháng Bảy mọi người hay gói bánh này, hiện nay thì ngày thường nhà nhà gói bánh Cooc Mò thường xuyên. Mọi người thích ăn nên ở bản giờ hầu như nhà nào cũng biết gói.” – Chị Dung vui vẻ chia sẻ.

Bánh Cooc Mò ngày nay không chỉ là thức ăn dân giã mà đã trở thành ký ức đẹp lớn lên với tuổi thơ nhiều bạn nhỏ. Trong ký ức trẻ con ở đây, bánh là món quà vô giá mà các bà, các mẹ thường mang về mỗi khi đi chợ. Đây là thức ăn dùng để mừng lúa mới, thưởng cho trẻ con trong vùng khi nghe lời. Trong ngày thôi nôi, người Tày, Nùng cũng dùng đặc sản này với ý nghĩa chúc bé chóng lớn và mạnh khỏe.

Không chỉ nổi tiếng ở Tuyên Quang mà tại các địa phương khác như Bắc Kạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Quảng Ninh,... thì thức bánh này rất “được lòng” mọi thực khách. Dù mỗi vùng miền sẽ có những thay đổi về khẩu vị, nhưng chiếc bánh Cooc Mò đều là đại diện cho tinh hoa ẩm thực của người Tày, người Nùng trên khắp mọi miền Tổ quốc.

Thưởng thức miếng bánh, tất cả hương đồng gió nội như quyện vào nhau tạo nên hương vị mộc mạc, gần gũi mang dấu ấn rất riêng của dân tộc miền núi. Từng ký ức tuổi thơ ngày nào lại ùa về trong lòng mỗi người con, nhất là với những người con xa xứ. Nghĩ đến thôi, ta lại thấy “thèm” được thưởng thức món bánh tuyệt vời này.

Lưu Tuyết