Thuế tiêu thụ đặc biệt – công cụ hiệu quả để hạn chế thuốc lá

Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) là một trong các sắc thuế quan trọng của hệ thống chính sách thuế, có vai trò quan trọng trong việc định hướng sản xuất, tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ mà Nhà nước không khuyến khích tiêu dùng do tính chất có hại đối với sức khỏe cộng đồng hoặc gây ra một số vấn đề trong đời sống xã hội và điều tiết thu nhập của người tiêu dùng đối với hàng hóa, dịch vụ cao cấp, xa xỉ. Trong đó, thuốc lá và rượu bia là một trong những mặt hàng được Chính phủ quy định là đối tượng chịu thuế TTĐB.

Việt Nam cũng đã xem việc điều chỉnh tăng thuế suất thuế TTĐB đối với mặt hàng thuốc lá, rượu, bia là công cụ kinh tế hữu hiệu cần thiết bên cạnh các biện pháp tuyên truyền, giáo dục và biện pháp hành chính, nhằm định hướng sản xuất, tiêu dùng thuốc lá, rượu, bia, giảm nguy cơ bệnh tật, tai nạn giao thông và các tệ nạn xã hội khác và giảm các chi phí khám chữa bệnh của người bệnh và ngành y tế, chi phí xã hội do các căn bệnh, tai nạn, tệ nạn này gây ra.

Một hình ảnh tuyên truyền chống thuốc lá.

Hôm 23/10, tờ Jakarta Post đưa tin, Nội các của Indonesia, quốc gia châu Á duy nhất chưa phê chuẩn Công ước Khung của Liên Hợp Quốc về Kiểm soát Thuốc lá, vừa quyết định tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá lên 10% vào năm tới để kiềm chế thuốc lá ở Indonesia, quốc gia châu Á duy nhất chưa phê chuẩn Công ước Khung của Liên Hợp Quốc về Kiểm soát Thuốc lá.

Việc áp thuế để kiềm chế thuốc lá có lẽ là công cụ duy nhất của Indonesia nhằm kiềm chế tăng trưởng doanh thu của thuốc lá bởi  nước này cho phép bán và tiêu thụ thuốc lá hoàn toàn tự do ngay cả cho trẻ em. Không có gì ngạc nhiên khi Indonesia là nước tiêu thụ thuốc lá lớn thứ 3 sau Trung Quốc và Ấn Độ.

Tuy nhiên, ngay cả biện pháp áp thuế trên cũng bị nhiều hạn chế bởi chính phủ Indonesia phải cân nhắc nhiều yếu tố khi quyết định mức thuế. Việc tăng thuế quá mức có thể ảnh hưởng xấu đến ngành thuốc lá, trực tiếp và gián tiếp tác động đến 3,5 triệu công nhân trong ngành thuốc lá, bao gồm cả những người nông dân trồng cây thuốc lá. Giá quá cao cũng có thể gia tăng tình trạng buôn lậu khi Indonesia có các khu vực duyên hải rộng lớn rất khó kiểm soát buôn lậu.

Một đồn điền trồng thuốc lá ở Indonesia.

Ngoài ra, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá cũng chiếm gần 9% ngân sách nhà nước của Indonesia.

Dù vậy, yếu tố sức khoẻ, quan trọng hơn tất cả các yếu tố trên, đã buộc chính phủ phải dần dần chấm dứt sản xuất và tiêu thụ thuốc lá thông qua các biện pháp điều tiết. Hầu như tất cả các nghiên cứu đều kết luận rằng hút thuốc lá có hại cho sức khoẻ, không chỉ đối với những người hút thuốc mà còn đối với những người ở xung quanh người hút thuốc lá.

Các công ty bảo hiểm nhân thọ hàng đầu thậm chí còn cảnh báo rằng, chương trình bảo hiểm y tế toàn dân của chính phủ sẽ không bao giờ bền vững về mặt tài chính nếu không đi kèm với một chiến dịch mạnh mẽ để thúc đẩy lối sống lành mạnh. Một trong số những điểm quan trọng nhất của lối sống lành mạnh là không hút thuốc lá và không bị phơi nhiễm với khói thuốc lá.

Tuy nhiên, theo Jakarta Post, đối với Indonesia, việc chỉ tăng thuế tiêu thụ đặc biệt không thể giảm đáng kể tỷ lệ hút thuốc của nước này. Chính phủ cần ban hành nhiều quy định kiểm soát thuốc lá hơn để gửi tín hiệu mạnh mẽ rằng ngành thuốc lá đang bị suy giảm.

Chính phủ cũng nên mở rộng các chương trình nhằm giúp người trồng thuốc lá đa dạng hóa các loại cây trồng khác có lợi nhuận tương tự cũng như yêu cầu các công ty sản xuất thuốc lá chi một phần doanh thu của họ vào chương trình giúp người nông dân từ bỏ trồng cây thuốc lá.

Cuối cùng, chính phủ phải cắt giảm một cách đều đặn mức hạn ngạch nhập khẩu thuốc lá thô mà hiện đang chiếm khoảng một phần ba lượng thuốc lá tiêu thụ hàng năm cũng như phải áp đặt mức thuế tiêu thụ đặc biệt cao hơn nhiều đối với loại thuốc lá có chứa thuốc lá nhập khẩu.