Mỹ và Nga có nguy cơ trở về thời kỳ chạy đua vũ khí hạt nhân?

Mối quan hệ giữa Moscow và Washington hiện đang rạn nứt ngày càng lớn, đặc biệt là về diễn biến xung quanh hệ thống tên lửa hành trình và tàu ngầm mang tên lửa hạt nhân của Nga. Những hoạt động này đang đe dọa kết thúc thời kỳ kiểm soát vũ khí và quay trở lại thời hai siêu cường quốc hạt nhân đối đầu nhau như trước đây.

Căng thẳng đã nâng lên mức độ mới sau khi Mỹ đe dọa tiến hành đáp trả nếu Nga phát triển tên lửa hành trình mới. Washington cáo buộc Nga vi phạm một trong những hiệp ước kiểm soát vũ khí quan trọng và làm dấy lên khả năng Mỹ sẽ tiến hành lắp đặt các tên lửa hành trình tại châu Âu sau gần 23 năm vắng bóng.

Hoạt động tàu ngầm Nga ở Đaị Tây Dương là một trong những lý do có thể khiến Mỹ và Nga lao vào một cuộc chạy đua quân sự mới.

Một trong những dấu hiệu dễ thấy nhất của sự căng thẳng là việc Mỹ tiến hành phóng thử các mẫu khinh khí cầu thử nghiệm trên bầu trời Washington. Thiết bị này có tên gọi là JLENS, được thiết kế nhằm phát hiện tên lửa hành trình. Bộ Chỉ huy Phòng không Bắc Mỹ (NORAD) không nói rõ chi tiết về mối đe dọa có thể xảy ra. Tuy nhiên việc triển khai này diễn ra 6 tháng sau khi Chỉ huy của NORAD, tướng Charles Jacoby, thừa nhận rằng Lầu Năm Góc phải đối mặt với “một số thách thức lớn” trong việc chống lại tên lửa hành trình, ám chỉ một cuộc tấn công có thể xảy ra từ tàu ngầm Nga.

Những tàu ngầm này đã xuất hiện trên Đại Tây Dương và mang theo các loại tên lửa hành trình có thể trang bị đầu đạn hạt nhân. Cùng với những phát ngôn từ Moscow và việc một số lệnh cấm giữa hai nước đã hết hiệu lực, cho đến giờ vẫn chưa biết các tên lửa mà các tàu ngầm đang mang hiện đã được gắn đầu đạn hạt nhân hay chưa.

Căng thẳng gia tăng giữa Mỹ và Nga diễn ra vào thời điểm những nỗ lực kiểm soát vũ khí sau thời Chiến tranh Lạnh đang dần mất đà. Số đầu đạn hạt nhân chiến lược mà hai nước đã triển khai đã tăng lên trong năm 2014, cả Mỹ và Nga đều chi tiêu hàng tỉ USD mỗi năm nhằm hiện đại hóa hệ thống vũ khí của mình.

Với việc cuộc xung đột ở Ukraine và nền kinh tế đã bước vào suy thoái, Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày càng nhấn mạnh rằng vũ khí hạt nhân là sự đảm bảo và là hình ảnh của tầm ảnh hưởng Nga đối với thế giới. 

Trong một bài diễn văn chủ yếu có nội dung về cuộc xung đột Ukraine vào mùa hè năm 2014, Putin đã đề cập đến số lượng vũ khí hạt nhân của đất nước và tuyên bố các nước khác “nên biết rằng họ không được đụng chạm đến chúng ta”.

Cũng cùng quan điểm đó, báo Pravda, đã đăng một bài viết có tựa đề “Nga chuẩn bị cuộc đột kích bằng tên lửa hạt nhân đối với NATO”. Bài báo đã đề cao sự vượt trội của Nga so với phương Tây, cụ thể là về vũ khí hạt nhần. “Mỹ đã biết về điều này”, bài báo nói, “Trước đây họ cho rằng Nga sẽ không thể quay trở lại tư thế như trước đây nữa. Giờ thì mọi chuyện đã quá muộn”.

Những động thái của Nga, theo báo chí phương Tây, chỉ là nhằm phô trương thanh thế. Phiên bản mới nhất của học thuyết quân sự của Nga, phát hành vào ngày 25/12/2014, vẫn giữ nguyên chính sách về vũ khí hạt nhân đã được đặt ra từ 4 năm trước. Chúng chỉ được sử dụng khi đất nước bị tấn công bằng vũ khí hủy diệt hàng loạt hay một cuộc tấn công thông thường “khiến quốc gia vào vòng nguy hiểm”. Chính sách này không đề cập đến một cuộc tấn công trước của Nga.

Ông Obama được cho là đã gửi thư cho Putin về việc phát triển tên lửa hành trình của Nga.

Tuy nhiên, luận điệu mạnh bạo cùng với việc Nga tiến hành nâng cấp toàn diện các loại vũ khí hạt nhân của mình cho thấy Moscow có ý định bắt đầu một quyết tâm mới nhằm chạy đua với vũ khí của Mỹ. Dự kiến Nga sẽ có số lượng tăng lên các đầu đạn hạt nhân được trang bị trên tên lửa đạn đạo Bulava phóng từ tàu ngầm.

Quá trình hiện đại hoá cũng bao gồm các loại phương tiện vận chuyển mới. Tháng trước, Nga công bố nước này sẽ tái hoạt động hệ thống tàu hỏa chở tên lửa, cho phép các loại tên lửa đạn đạo xuyên lục địa có thể được chuyên chở bằng tàu hỏa nhằm tránh bị phát hiện. Ngoài ra, phương Tây cũng lo ngại về việc Nga công bố ra ngoài quốc tế một loại tên lửa hành trình có tên là Club-K, có thể được cất giấu bên trong các container.

Tuy nhiên, điều khiến Washington e ngại nhất là Nga đang thử nghiệm một loại tên lửa hành trình tầm trung mới. Chính quyền Tổng thống Barack Obama khẳng định các thử nghiệm này vi phạm hiệp ước các loại tên lửa hạt nhân tầm trung (INF), góp phần kết thúc sự giằng co giữa Mỹ và Nga về việc đặt tên lửa hành trình tại châu Âu. Loại tên lửa này có thể tránh được các hệ thống radar phòng không và đánh trúng những mục tiêu chiến lược một cách bất ngờ, khiến cả hai bên đều lo sợ một cuộc tấn công trước.

Trong một cuộc họp Quốc hội Mỹ diễn ra vào ngày 10/12/2014, đảng Cộng hòa đã chỉ trích hai nhân vật có vai trò quan trọng trong việc kiếm soát vũ khí của chính quyền đương nhiệm là bà Rose Gottemoeller của Bộ Ngoại giao Mỹ và ông Brian McKeon của Lầu Năm Góc. Họ được cho là không có phản ứng với việc Nga có thể đã vi phạm hiệp ước INF.

Gottmoeller cho biết, bà đã có những lo ngại về loại tên lửa mới của Nga “cả chục lần” và bản thân ông Obama đã viết thư cho ông Putin về vấn đề này. Tuy không được tiết lộ nhưng rất có thể đây chính là mẫu tên lửa Iskander-K với tầm xa từ 5.000 đến 5.500km. Bà Gottmoeller còn nói rằng loại tên lửa hành trình mới của Nga dường như đã sẵn sàng được đưa vào hoạt động.

Tên lửa Iskander, một trong những loại vũ khí của Nga mà Mỹ e ngại nhất.

Nga đã bác bỏ sự tồn tại của loại tên lửa này và đáp trả lại bằng những cáo buộc đối với việc trước đây bản thân Mỹ cũng đã có lúc vi phạm hiệp ước INF. Washington đã phủ nhận cáo buộc này.

Ông McKeon cho biết Lầu Năm Góc đang xem xét nhiều phương án đáp trả đối với các loại tên lửa Nga, bao gồm triển khai một mẫu khí tài tương đương.

“Chúng tôi đang có rất nhiều lựa chọn, một vài loại vũ khí khí tài trong số đó sẽ tuân theo hiệp ước INF và một số khác sẽ không tuân theo. Chúng tôi sẽ giới thiệu các vũ khí này cho cấp lãnh đạo trong chính phủ nếu họ quyết định tiến hành”, ông McKeon cho biết. “Chúng ta hiện chưa có tên lửa hành trình ở châu Âu bởi hiệp ước ngăn cấm hành động này, nhưng đó cũng là một lựa chọn đáng xem xét”.

Việc đưa các tên lửa hành trình vào châu Âu sẽ là một động thái chính trị bất lợi và có thể gây chia rẽ nội bộ, nhưng phần lớn các nghị sĩ đảng Cộng hòa trong Quốc hội đang hướng đến một phương án đáp trả mạnh mẽ hơn đối với tên lửa Nga.

Quân đội Mỹ cũng lo sợ đối với sự xuất hiện của các đội tàu ngầm Nga. Moscow hiện đang chế tạo thêm nhiều thế hệ tàu ngầm tên lửa đạn đạo mới và các loại tàu ngầm tấn công tương đương hoặc vượt trội hơn các loại tàu của Mỹ về khả năng chiến đấu và độ bí mật khi hoạt động. Từ sau thời điểm năm 2002 khi Hải quân Nga không có một đội tàu tuần tra nào dưới đáy biển, nay Nga đang dần xây dựng lại được lực lượng và khẳng định vị thế trên toàn cầu.

Đã có những bài viết trên các báo Mỹ đưa tin các tàu ngầm Nga đã dến bờ Đông của nước Mỹ, nhưng thông tin này bị Quân đội Mỹ phủ nhận. Tuy nhiên vào năm ngoái, ông Jacoby, chỉ huy NORAD và bộ tham mưu phía Bắc Mỹ vào thời điểm đó, đã thừa nhận rằng có những nỗi lo về khả năng chạy đua với việc Nga đầu tư vào công nghệ tên lửa hành trình và các tàu ngầm tân tiến. “Họ đã bắt đầu sản xuất một lớp tàu ngầm hạt nhân bí mật mới được đặc biết thiết kế nhằm sử dụng tên lửa hành trình”, ông Jacoby trả lời trước Quốc hội.

Ông Peter Roberts, một sĩ quan chỉ huy và còn là một sĩ quan liên lạc cấp cao của Anh với lực lượng Hải quân và Tình báo Mỹ (nay đã nghỉ hưu), cho biết việc các tàu ngầm tấn công lớp Akula của Nga xuất hiện trên nhiều vùng biển đã trở thành một hoạt động thường xuyên, diễn ra khoảng 1 hoặc 2 lần trong năm.

Ông nói: “Nga thường tiến hành hoạt động với một tàu Akula hoặc Akula II vào khoảng thời điểm Giáng sinh. Nó thường dừng lại ở bờ biển Scotland, sau đó men theo vịnh Biscay (Anh) và ra Đại Tây Dương. Trên tàu sẽ có thể mang tên lửa trang bị đầu đạn hạt nhân”.

Ông Roberts, hiện là một nhà nghiên cứu hải quân ở Viện Các quân chủng Thống nhất Hoàng gia Anh, nói rẳng việc người ta đã phát hiện kính tiềm vọng của một loại tàu ngầm ở bờ biển phía Tây Scotland là dấu hiệu của một hoạt động của Nga. Ông cho rằng tàu ngầm Nga này rất có thể hướng đến bờ biển của Mỹ. “Họ thường đi ngang qua vùng viển phía Đông, thường nhằm theo dõi các cuộc tập trận của các tàu chiến”.

Tàu Akula sẽ dần được thay thế bởi một loại tàu ngầm bí mật hơn, đó là tàu Yasen. Cả hai đều là những tàu ngầm đa chức năng, được thiết kế nhằm theo dõi và tiêu diệt tàu ngầm địch và các hạm đội trên biển. Cả hai đều được trang bị tên lửa hành trình, hiện tại là Granat, có khả năng mang đầu đạn hạt nhân. Theo ông Robert, trong mọi chiến dịch đã diễn ra, “việc các tàu này được trang bị tên lửa hạt nhân hay không là một dấu hỏi lớn”.

Mỹ và Nga đã ngừng trang bị tên lửa hành trình trên tàu ngầm sau khi ký hiệp ước Cắt giảm Vũ khí Chiến lược (START) vào năm 1991, tuy nhiên thỏa thuận này đã hết hiệu lực vào cuối năm 2009. Hiệp ước mới, New START, được ký giữa ông Obama và tổng thống Nga lúc đó là Dmitry Medvedev, vào năm 2010 không có điều khoản nào nói về việc không được trang bị tên lửa, cũng như việc cho phép trao đôi thông tin liên tục về số lượng tên lửa mà mỗi bên có.

Ông Pavel Podvig, một nhà nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Giải giáp Vũ khí của Liên Hợp Quốc và là nhà phân tích độc lập hàng đầu của lực lượng vũ khí hạt nhân Nga, cho biết: “Kết luận là chúng tôi không biết, nhưng ta có thể nói rằng tàu ngầm Nga được trang bị các loại tên lửa hành trình mang đầu đạn hạt nhân”.

Việc Nga chú trọng vào tên lửa hành trình cũng phù hợp với chiến lược “chống leo thang” của Putin, bao gồm việc chống lại sự vượt trội quá lớn của NATO bằng việc cho thấy nguy cơ của một cuộc tấn công hạt nhân nhằm gây ra “tổn hại trong dự tính” lên đối phương. Ông Lewis cho rằng chiến lược nhấn mạnh vào khả năng tấn công hạt nhân của Nga của Putin là nhằm cho ông có cơ hội hoạt động ở Ukraine và có thể là ở những nước lân cận khác.

Trong khi cả Mỹ và Nga đều đang hiện đại hóa khí tài quân sự và Nga đang đầu tư ngày một nhiều vào vũ khí hạt nhân, ông Hans Kristensen, giám đốc Dự án Thông tin Hạt nhân thuộc Hiệp hội Các nhà khoa học Mỹ, cho biết: “Chúng ta đang đối mặt với một thời kỳ cạnh tranh quân sự gia tăng. Điều này sẽ không mang lại sự an toàn, mà là sự lo lắng đối với những người ở hai bên”.

Nội dung được thực hiện dựa trên tham khảo nguồn tin từ The Guardian, tờ báo thông tin đời sống xã hội có lượng bạn đọc đông đảo của Anh.