Ngộ độc thủy ngân, xin đừng quên thảm họa Minamata ở Nhật Bản

Thảm họa chết người ở vùng biển Minamata (Nhật Bản) do bị nhiễm thủy ngân.

Theo bác sĩ Phan Đình Hiệp – Bác sĩ gia đình tại Melbourne (Australia), thủy ngân có thể thấy trong các nhiệt kế kẹp (kiểu cũ), máy đo huyết áp cột thủy ngân (dành cho nhân viên y tế), bóng đèn huỳnh quang, luyện vàng bạc, vật liệu nha khoa, thuốc dân gian, một số loại mỹ phẩm... Thủy ngân có thể gây chết người và gây nhiều hậu quả sức khỏe nghiêm trọng.

Trong lịch sử, vụ Vịnh Minamata (Nhật Bản) là vụ dịch tễ đầu tiên và nổi tiếng nhất (do nhà máy xả có chất thủy ngân, cá ăn vào và người ăn cá có thủy ngân cao). Hay vụ lớn hơn về ngộ độc thủy ngân là đầu thập niên 70 của Iraq khi gần 95.000 tấn gạo được xử lý bằng thuốc chống nấm có methyl thủy ngân. Số gạo này được làm bánh mì cho người ăn và kết quả hơn 6000 người phải nhập viện, hàng trăm người chết.

Thủy ngân có 3 dạng chính:

a. Dạng căn bản thủy ngân (elemental).

b. Dạng muối vô cơ thủy ngân

c. Dạng phức hợp hữu cơ (trong đó dạng methyl thủy ngân, có lẽ là dạng chết người nhất).

Việc phân loại 3 dạng này sẽ có thể giúp chúng ta nhận định sự nguy hiểm và dự đoán khác nhau trong các sự cố về môi trường.

Theo phân tích của bác sĩ Hiệp thì thủy ngân thả ra môi trường, vào hệ sinh thái và ta ăn rau hay cá có chất thủy ngân – thường sẽ là dạng c (methyl thủy ngân). Còn nếu chúng ta tiếp xúc với chất thủy ngân căn bản (elemental) thì thường là ở dạng lỏng hay dạng khí (như trong trường hợp bị bể hay rò rỉ hay do đốt nóng) thì cơ chế và biểu hiện cũng có những điểm khác với dạng phức bộ thủy ngân hữu cơ (như vụ Minamata).

Loại thủy ngân ta hít vào này (Elemental) 80% được hấp thụ và dễ dàng qua được các phế nang để vào máu và các tế bào hồng huyết cầu. Khi đó hầu hết sẽ chuyển thành dạng thủy ngân vô cơ (kém hòa tan trong mỡ, thấm hạn chế với hang rào máu-não và đào thải qua phân). Một lượng nhỏ thủy ngân cơ bản này không bị oxy hóa tiếp tục ở lại và gây độc hệ thần kinh trung ương như đau đầu, mệt mỏi, sốt, lạnh run, chóng mặt,rối loạn thị lực, mất ngủ, run tay, trạng thái bất an, yếu cơ...

Bác sĩ Hiệp cho rằng khi hít phải một lượng lớn thủy ngân có thể gây phản ứng viêm ở phổi do hóa chất. Có thể biểu hiện: khó thở, đau ngực, ho khan. Nếu không tiến triển tốt thì có thể dẫn đến tràn dịch trong phổi, suy hô hấp. Nếu quá nặng có thể gây tử vong.

Độc tính cấp tính qua thận có thể gây suy thận, nhịp tim nhanh, tăng huyết áp, xuất tinh đau.

Bệnh nhân có thể cảm thấy vị (nếm) kim loại, tiết nước bọt nhiều, nuốt đau, đau bụng, tiêu chảy.

Việc da người tiếp xúc với lượng hơi/lỏng thủy ngân có thể gây viêm da nhưng thường không đủ để gây độc toàn thân.

Bác sĩ Hiệp cho biết để xác định mình có bị nhiễm độc Thủy Ngân hay không, người dân cần bình tĩnh, có thể xác định các yếu tố nguy cơ nhiễm độc thủy nhân như cự ly và thời gian tiếp xúc.

Có thể làm các xét nghiệm như thử máu, thử nước tiểu cho thủy ngân, đếm máu tổng quát, chức năng thận và chất điện giải, có thể thêm Xquang, CT bụng/phổi .. hay một số xét nghiệm khác tùy theo sự biểu hiện bệnh, phán đoán của thầy thuốc. Tuy nhiên, bác sĩ Hiệp cho rằng không phải ai nghi ngờ cũng làm các xét nghiệm như vậy vì tốn kém, không cần thiết và có thể làm hoang mang, hay chịu tác dụng phụ của các xét nghiệm này.

Về điều trị cho người ngộ độc thủy ngân, trường hợp người bị nặng thì có thể phải điều trị hồi sức cấp cứu, tùy bệnh cảnh như thở máy, trợ hô hấp, truyền dịch hay lọc thận. Bác sĩ Hiệp khuyến cáo người dân nếu có lo lắng thì nên gặp bác sĩ có chuyên môn để được tư vấn.