Gặp nghệ nhân tạo hình rối nước duy nhất còn lại ở TP.Hồ Chí Minh

Những hình ảnh nhân vật quen thuộc trong văn hóa dân gian

Khoảng sân nhỏ chưa đầy 20 m2 tại hẻm 502, đường Huỳnh Tấn Phát ( Q.7 – HCM) là cơ sở của nghệ nhân Phùng Quang Oánh. Với ông, nghề tạo hình rối nước đã đi vào máu, chảy trong từng huyết quản của con người ông, cho dù nghệ thuật truyền thống dân gian này đang dần mai một.

Ông Oánh sinh ra trong một gia đình thuần nông ở huyện Chương Mỹ (Hà Tây cũ, nay là Hà Nội). Khi đang là sinh viên Ngành điêu khắc của  trường Cao đẳng Nhạc họa Trung ương Hà Nội, ông cùng với một số người bạn thường lui tới các làng như Đào Thục ở huyện Thụy Lâm ( Hà Nội), làng Thanh Hà ( Hải Dương). Đây là cái nôi của nghệ thuật múa rối nước ở xứ kinh kỳ xưa, giúp ông học hỏi kinh nghiệm về nghệ thuật tạo hình nhân vật rối nước, tiêu khiển hay thu thập các trò rối, vở rối.

Ông cho biết:“Đất kinh kỳ xưa kia được xem như cái nôi của nghệ thuật rối nước với những vở diễn gần gũi mô tả những sinh hoạt hằng ngày như đánh cá, chăn vịt, úp lơm, đua thuyền, chọi trâu...hay vỡ diễn nhân vật lịch sử như  Phùng Hưng đánh hổ, Lê Lợi trả gươm...  được xem là đặc sản của nghệ thuật văn hóa dân gian”.

Ông Phùng Quang Oánh là nghệ nhân duy nhất làm nghề tạo hình rối nước ở TP.HCM

Năm 1984, khi vừa mới ra trường ông quyết định mở xưởng tạo hình rối nước. Nhưng những người trẻ như ông Oánh lúc bây giờ không đủ tiềm năng để cạnh tranh với các gánh diễn và các cơ sở chế tác nổi tiếng khác. Năm 2007, ông quyết định Nam tiến, hành trang mang theo là niềm đam mê nghệ thuật tạo hình rối nước. Ông Oánh nhớ lại “Hồi tôi mới vào, nghệ thuật múa rối nước cũng có phát triển nhưng không thể phổ biến như ngoài Bắc. Ở đây chỉ có một vài trung tâm ca múa nhạc nhỏ lẻ, rất ít khi tổ chức vì kén người xem, vì thế cái nghề nghệ thuật tạo hình rối này cũng ế ẩm lắm”.

Để phục vụ cho khách du lịch trong và ngoài nước xem loại hình nghệ thuật dân gian độc đáo này, các trung tâm Rồng Vàng, múa rối nước Sài gòn, nhà hát nghệ thuật Phương Nam... thường tìm đến cơ sở của nghệ nhân Phùng Quang Oánh để đặt hàng các các nhân vật rối trong các trò diễn, vở kịch.

Hội thi chèo thuyền... được ông Oánh tạo dựng với những nhân vật sống động

Ông Oánh cho biết: “Chất liệu để làm một con rối thường là chọn gỗ sung vì nhẹ và ít bị nứt”. Còn nghệ thuật tạo hình rối nước không khó những cũng không phải dễ. Muốn tạo một nhân vật thì phải hiểu lịch sử văn hóa dân gian, từ trang phục đến các đạo cụ kèm theo. Ngoài ra, tùy theo từng vai diễn của nhân vật để điêu khắc cho có hồn. Vua ra vua, Tướng ra tướng, thằng hề ra thằng hề… Không phải là chuyện dễ”. - Ông Oánh cho biết thêm.

Theo ông Oánh, điểm đặc trưng nữa của nghệ múa rối nước là các nhân vật phải di chuyển và cử động linh hoạt. "Để làm được điều đó, phải tính toán chi tiết  ráp máy các bộ phận lại với nhau qua các khớp nối"cho khi đưa xuống nước, con rối có thể linh hoạt biểu diễn tất cả các động tác nhuần.

Để có một nhân vật rối hoàn chỉnh phải trải qua nhiều công đoạn và công phu. Nhưng thu nhập lại bấp bênh. Ông Oánh cho biết: Tùy theo trò diễn mà người ta đặt theo từng nhân vật.  Thông thường, mỗi trò biểu diễn từ 5 – 10 con. Tùy theo hình dáng và kích thước mà con rối có số tiền dao động từ 300.000 – 1.000.000 đồng/nhân vật. 

Anh Phùng Quang Tuấn là con duy nhất trong gia đình nối nghiệp nghề của ông Oánh

Ông Oánh tâm sự: “Vì đam mê từ nhỏ như thấm vào máu, không thể bỏ được. Vả lại, đây là một phần của nghệ thuật múa rối nước dân gian, tôi muốn giữ nghề như để bảo tồn. Nếu nói sống riêng về nghề làm con rối thì kinh tế chỉ đủ nuôi sống gia đình. Ngoài công việc này, tôi còn nhận làm thêm một số công việc khác như nhận trùng tu các công trình kiến trúc cổ như chùa chiền, đền thờ …”

Ngoài ra, để lưu giữ và bảo tồn loại nghệ thuật truyền thống dân gian này, ông cùng với một số bạn bè đã tự lập mô hình sân khấu nhỏ để lưu diễn đến tận từng gia đình qua các buổi sinh nhật, tiệc mừng…một nhằm thu hút sự quan tâm của cộng đồng đến một đặc sản nghệ thuật văn hóa dân gian đang dần mai một.