Cấm hút thuốc lá:Quá nhiều đơn vị được phép xử phạt, ai làm?

Trao đổi với  PV bên lề Hội nghị triển khai Luật phòng chống tác hại của thuốc lá (PCTHTL) xung quanh Luật này, TS. Nguyễn Huy Quang Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết: Luật có nhiều điểm mới tuy nhiên vẫn cần nêu cao tinh thần tự giác và ý thức của người sử dụng và cộng đồng. Việc thực thi hiệu quả hay không cần có sự phối hợp và của các Bộ ngành và toàn xã hội.

Thưa ông, điểm nổi bật của Luật PCTHTL lần này là gì?

Nét nổi bật trong quy định của luật lần này là những quy định rõ ràng về nơi cấm, địa điểm cấm hút thuốc lá hoàn toàn và nơi được phép hút thuốc lá. Đồng thời có quy định rõ về in hình cảnh báo sức khỏe trên bao bì, đây là quy định tiến bộ.

Ngoài ra luật còn có quy  định về cấm sản xuất những bao thuốc lá nhỏ 3 điếu, 5 điếu hay 10 điếu vì điều này khiến thanh thiếu niên hoặc người nghèo dễ tiếp cận hơn. Nhưng nếu phong thuốc lá 20 điếu sẽ hạn chế được người dùng.

Hiện nay vẫn tồn tại những bao thuốc lá nhỏ nhưng trong 3 năm tiếp theo sẽ không có nữa. Cùng với đó là những quy định liên quan đến trưng bày thuốc lá. Trước đây, mỗi dòng thuốc lá, các bao thuốc được trưng bày hết nhưng theo quy định này thì mỗi dòng thuốc chỉ được trưng bày một bao. Ngoài ra còn có quy định về việc cấm bán thuốc lá nơi trường học, cơ sở y tế với khoảng cách 100m như vậy cũng có tác dụng về mặt giáo dục và hạn chế được sự tiếp cận của người bệnh và trẻ em.

Một điểm quan trọng nữa là có quy định về các biện pháp cai nghiện thuốc lá và lần đầu tiên chúng ta có quy định về quỹ PCTHTL. Quỹ này không sử dụng ngân sách nhà nước mà do người sản xuất và sử dụng thuốc lá đóng góp vào. Từ đó chúng ta có nguồn quỹ tương đối ổn định và bền vững để phục vụ cho công tác PCTHTL.

TS. Nguyễn Huy Quang Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế): "Chúng ta không nên quá quan tâm về vấn đề xử phạt hành chính mà cần phải hiểu là đầu tiên phải có giáo dục, thuyết phục người dân, pháp luật của chỉ mang tính chất răng đe trên cơ sở ý thức tự giác của người dân là chính". Ảnh NL

Vậy Luật PCTHTL có hiệu lực vào ngày 1/5 tới có mức phạt hành chính cụ thể như thế nào?

Để triển khai luật PCTHTL bên cạnh việc thuyết phục, răn đe còn cần có quy định rõ ràng cụ thể của Chính phủ. Chính phủ phải ban hành Nghị định về xử phạt hành chính đối với PCTHTL.

Trong luật này, hút thuốc lá nơi công cộng sẽ dự kiến tăng mức phạt từ 50-100 nghìn đồng (Quyết định 1315/ QĐ-TTg áp dụng mức phạt hành chính đối với hút thuốc lá nơi công cộng) lên tới 200-500 nghìn đồng đối với các hành vi vi phạm trên.

Hiện nay Dự thảo Nghị định đã được trình Chính phủ và hi vọng sẽ được Chính phủ ban hành sớm trong thời gian tới để triển khai nghiêm chỉnh luật PCTHTL.

Thưa ông, khi Luật PCTHTL có hiệu lực thì ai sẽ là người thu tiền phạt và tiền phạt này sẽ được sử dụng như thế nào?

Theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính thì các cơ quan có thầm quyền về xử lý vi phạm hành chính là các cơ quan thanh tra liên ngành về y tế từ trung ương tới địa phương; các cơ quan quản lý thị trường; cơ quan công an và UBND các cấp.

Các cơ quan này đều có thẩm quyền xử phạt và việc xử phạt đó đều phải tuân thủ các quy định về trình tự thủ tục xử lý vi phạm hành chính trong đó có trình tự lập biên bản xử phạt. Người vi phạm phải có trách nhiệm nộp tiền phạt tại các kho bạc của cơ quan đăng ký xử phạt.

Theo quy định, tất cả tiền phạt đều được thu vào ngân sách nhà nước, và sẽ có sự phân chia ngân sách lại cho ngành y tế, từ đó chúng ta có được nguồn kinh phí để thực hiện Luật PCTHTL.

Với quy định mới về mức xử phạt, tiền phạt cao gấp 4 đến 5 lần quy định cũ thì việc xử phạt có gặp khó khăn  gì không?

Chắc chắn là sẽ gặp khó khăn vì việc vi phạm hút thuốc lá nơi công cộng ở nước ta rất phổ biến, từ những nơi công cộng lớn đến các điểm công cộng nhỏ. Việc vi phạm quy định này diễn ra nhiều trên địa bàn rộng trong khi đó đối người có thẩm quyền xử phạt lại ít nên không tránh khỏi khó khăn.

Vì thế, chúng ta nêu cao tinh thần tự giác, nhận thức và ý thức của người dân còn việc xử phạt mang tính chất răn đe. Trên cơ sở đó cần tuyên truyền để tạo ra sự lan tỏa đến cộng đồng, người dân giúp họ có ý thức hơn và chấp hành nghiêm quy định này.

Người dân vẫn còn e ngại việc Luật thực thi không hiệu quả, nhiều người dân vẫn không biết đến quy định của Luật! Theo quy định cũ về cấm hút thuốc lá nơi công cộng thì cơ quan chức năng đã xử phạt được bao nhiêu người, thưa ông?

Chúng ta có hơn chục các trường hợp xử phạt. Chúng ta không nên quá quan tâm về vấn đề xử phạt hành chính mà cần phải hiểu là đầu tiên phải có giáo dục, thuyết phục người dân, pháp luật của chỉ mang tính chất răn đe trên cơ sở ý thức tự giác của người dân là chính.

Thực tế, đây  là vi phạm rất đặc thù: thời gian hút thuốc lá rất ngắn, chỉ từ 1-2 phút thậm chí chỉ hút 1 đến 2 hơi. Những vi phạm này nhỏ lại diễn ra trên địa bàn rộng và người hút thuốc lá nơi công cộng khá nhiều. Vì thế có quy định nâng cao vai trò của người chủ nơi công cộng để người ta có trách nhiệm huy động lực lượng có tránh nhiệm. Nếu vi phạm về quy định trưng bày, in cảnh báo... thì chủ cơ sở tiêu thụ thuốc cũng bị xử phạt.

Quy định về in cảnh báo sức khỏe trên bao bì có thực sự hiệu quả? Có công ty nào phản đối việc này không?

Theo quy định của Luật chúng ta sẽ in 6 mẫu cảnh báo sức khỏe trên bao bì thuốc lá. 6 mẫu được lựa chọn đã qua khảo sát đánh giá tâm lý của người Việt Nam. Khi đưa ra 12 mẫu tham khảo thì  người dân đã lựa chọn ra 6 mẫu. Nhìn vào những mẫu đó người ta thấy ngay tác hại của thuốc lá tới sức khỏe của con người   và cộng đồng đặc biệt là các bệnh liên quan tới tim mạch, ung thư. Hình ảnh có tác động ngay tới người sử dụng, đây là biện pháp tác động trực quan từ đó hạn chế người sử dụng thuốc lá.

Các công ty sản xuất hay nhập khẩu thuốc lá đều phải có trách nhiệm in  mẫu cảnh báo này.  Theo đó, trên thị trường Việt Nam đồng loạt tới tháng 8/2013 các bao mềm thuốc lá sẽ phải in hình cảnh báo sức khỏe và đến tháng 12 thì các bao cứng sẽ phải thực hiện.

Tháng 8/2013 tới đây các bao mềm thuốc lá sẽ phải in hình cảnh báo sức khỏe như thế này và đến tháng 12 thì các bao cứng sẽ phải thực hiện. Ảnh minh họa

Về phía công ty, các công ty không có quyền lựa chọn là có thích hay không mà là bắt buộc phải in. Điều này thể hiện ý chí và sự quyết tâm của nhà nước ta trong việc PCTHTL. Phía công ty phải nghiêm túc chấp hành. Nếu không chấp hành sẽ bị xử phạt nghiêm khắc thậm chí bị rút giấy phép sản xuất và kinh doanh thuốc lá.

Thưa ông, với quy định này thì một điều đáng lo ngại là thuốc nhập lậu sẽ có lợi thế và nguy cơ nhập lậu thuốc lá sẽ khó kiểm soát, chúng ta phải làm như thế nào đối với tình huống này?

Nếu chúng ta quy định và thực hiên nghiêm túc các điều luật thì lượng sản xuất chính thống sẽ giảm đi. Việc nhập khẩu, tiêu thụ thuốc lá ở biên giới có khả năng tăng thêm. Nhưng qua đánh giá thì mức độ ảnh hưởng không lớn. Hiện nay chúng ta vẫn phải quản lý nghiêm việc nhập lậu thuốc lá qua biên giới. Mặt khác chúng ta cũng phối hợp với các cơ quan liên quan trong và ngoài nước để quản lý việc nhập lậu.

Chúng ta nói đến mức phạt và thẩm quyền xử phạt, vậy còn vấn đề giám sát việc vi phạm thì sao thưa ông?

Cơ quan giám sát chúng ta phải hiểu là không phải chỉ của các cơ quan nhà nước mà việc  này còn là thuộc về trách nhiệm của những người dân. Nước nào cũng vậy, đất nước rộng lớn, địa điểm hút thì nhiều nên phải dựa vào ý thức tự giác của người dân còn các cơ quan có thẩm quyền xử phạt thì chỉ xử lý những được những trường hợp phát hiện ra. Nếu xử phạt nghiêm túc sẽ tạo ra sức răn đe và sự lan tỏa tới cộng đồng.

Trước mắt chúng ta cần làm gì để khi Luật đi vào thực thi sẽ đạt hiệu quả cao, thưa ông?

Trước mắt phải tập trung vào công tác thông tin truyền thông. Đây không phải là điều mới nhưng chúng ta cần làm tốt công tác này thì người dân sẽ có nhận thức tốt hơn về công tác PCTHTL để từ đó có sự thay đổi về hành vi. Thông qua cuộc vận động của toàn xã hội  thì người dân có ý thức nhắc nhở cộng đồng, tất cả tạo ra xu hướng, trào lưu trong xã hội về việc không hút thuốc lá.

Thứ nữa là tổ chức thực hiện nghiêm môi trường không khói thuốc trong các cơ quan nhà máy và các doanh nghiệp. Trên tình thần như vậy sẽ làm tốt hơn công việc này. Một việc nữa mà Bộ y tế quan tâm đó là sự phối hợp liên ngành, cả hệ thống vào cuộc. Bên cạnh sự phối hợp của cơ quan nhà nước thì cần sự phối hợp đoàn thể quần chúng và tổ chức xã hội khác. Tất cả chung tay sẽ có sức mạnh tổng hợp để thực hiện tốt hơn.

Hiện nay chúng ta đã nâng mức phạt hành chính. Tuy nhiên, cũng phải phù hợp với người dân nên tùy theo tính chất và mức độ vi phạm để có mức phạt tiền khác nhau. Có như vậy thì mới phù hợp. Thời gian tới, Bộ Y tế cũng phối hợp với các bộ ngành liên quan tiến hành xử lý đối với các vi phạm này. 

Khi chưa có Nghị định của Chính phủ về việc xử phạt vi phạm hành chính đối với trường hợp hút thuốc lá nơi công cộng, chúng ta vẫn áp dụng mức phạt trước đây tức là từ 50-100 nghìn đồng.

Vâng! Xin cám ơn ông.