Từ nghiên cứu phân lập virus Corona đến vắc xin đại dịch trong tương lai

 Những ngày đầu với Corona

Chia sẻ với chúng tôi, PGS Lê Thị Khánh Hằng - Phó trưởng khoa Virus cho biết từ tháng 12/2019, khi có tin có chủng virus lạ từ Trung Quốc thì mọi người đều lo lắng. Trong tháng 12/2019 mọi người vẫn đang rất theo sát. Mặc dù trải qua các đợt dịch kinh khủng như SARS 2003, dịch MersCov Trung Đông nhưng đến dịch ở Trung Quốc thì mọi người đã lo lắng vì dịch đã ở “sát sườn” của chúng ta.

PGS Hằng nhớ từ những ngày đầu của dịch, cảm xúc như mới ngày hôm qua. “Ngày 28 Tết, chúng tôi đã nhận được thông tin có ca bệnh nhập viện tại BV Chợ Rẫy và lúc đó chúng tôi phải bắt tay ngay vào làm việc. Thời gian đó cực kỳ căng thẳng từ 28 Tết đến 6 Tết (30/1) khi khẳng định được 3 trường hợp đầu tiên ở miền Bắc, lúc ấy cảm thấy vô cùng lo lắng vì đã có 3 ca dương tính. Nhưng khi khẳng định được kết quả cũng giúp các bác sĩ đỡ áp lực hơn” – PGS Hằng kể.

Các chuyên gia nghiên cứu về vắc xin Corona

Sau đó, cỡ mẫu tăng lên đột biến các đơn vị phải căng mình ra làm việc. Rồi sau đó, trong quá trình xét nghiệm các trung tâm kiểm soát bệnh tật các tỉnh đã tự sàng lọc tại địa phương và chỉ trường hợp nghi ngờ dương tính mới gửi lên Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương.

Việc  xác định chính xác virus bằng phương pháp tương đối sâu trong sinh học phân tử nên cần thời gian dài. PGS Hằng cho biết quá trình đó cần sự minh mẫn, tỉnh táo của những người làm xét nghiệm. Những lúc đó, tất cả mọi người đều căng mình ra, lúc đó tất cả cùng vận hành mỗi người một bước, chưa thể chia ca để các bạn có thể làm nên ai cũng cố gắng làm. Nhiều bạn trẻ còn không có Tết.

Xét nghiệm Corona những ngày đầu khá vất vả. Đến giờ chẩn đoán đã thành thường quy nhưng những ngày đầu quá trình từ lúc nhận mẫu đến khi làm trực tiếp mất 10- 23 tiếng đồng hồ, lúc đó lượng máy chạy khoảng 16 – 18 tiếng nếu kỹ thuật phòng thí nghiệm suôn sẻ, máy cũng ổn thì mới có kết quả. Còn máy trục trặc thì công của mọi người coi như hỏng. 

PGS Nguyễn Thị Khánh Hằng chia sẻ quá trình từ nghiên cứu phân lập virus Corona đến vắc xin đại dịch trong tương lai

Từ năm 2003-2005 nghiên cứu về cúm H5N1 trên người, cúm A/H1N1/2009, năm 2012 Mesr Cov rồi dịch Ebola mọi người đều đứng trước đại dịch… với nhiều kinh nghiệm từ trước nên việc xét nghiệm để giúp công tác chẩn đoán được tốt hơn.

Phân lập virus

PGS Hằng chia sẻ, bên cạnh công tác xét nghiệm các chuyên gia của Viện phải bắt tay ngay vào nghiên cứu phân lập virus Covid-19. Lúc đó, 11 người trong nhóm nghiên cứu Phòng thí nghiệm tác nhân cúm và bệnh lây từ động vật sang người và đứng đầu là PGS Nguyễn Thị Quỳnh Mai – Phó Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ Việt Nam đứng đầu.

PGS Hằng cho biết trong nghiên cứu, xác định căn nguyên bệnh là hàng đầu để bác sĩ có thể điều trị, phòng bệnh. Tuy nhiên, các vụ dịch nói chung và dịch Covid-19 nói riêng thì các chuyên gia cần đáp ứng được các nghiên cứu cần triển khai ngay. 

TS Đỗ Tuấn Đạt chia sẻ về hướng thương mại hóa của vắc xin Corona

PGS Hằng các cán bộ của Phòng Thí nghiệm cúm và các tác nhân virus gây bệnh từ động vật sang người (Khoa Virus) đã bắt tay vào nuôi cấy.

Lúc đó, virus Corona là chủng mới, thế giới còn loay hoay chưa định hình rõ về nó, với Việt Nam thì  nó cũng quá mới, cỡ mẫu rất ít nên các cán bộ nghiên cứu phải lựa chọn dòng tế bào nào phù hợp để nuôi cấy virus corona.

May mắn là nhờ các mối quan hệ quốc tế với các phòng nghiên cứu của các quốc gia khác nên  các chuyên gia Việt Nam được hỗ trợ rất nhanh. Ngoài ra, còn dựa vào các bài báo khoa học đăng trên  các tạp chí thế giới, đặc biệt là các bài báo ở Trung Quốc, nhóm nghiên cứu đã phải sử dụng rất nhiều loại tế bào khác nhau, cuối cùng đã lựa chọn dòng tế bào thụ cảm phù hợp để phân lập. Các dòng tế bào này phải có sẵn ở phòng thí nghiệm.

Phân lập dựa vào nhiều yếu tố, khả năng thành công chưa thể chắc chắn nhưng may mắn mẫu phân lập đầu tiên đã thành công, virus đã tấn công vào tế bào. Khi thành công mọi người đều vui vì đây là tiền đề cho các mẫu tiếp theo.

PGS Hằng cho biết trong các mẫu bệnh phẩm phân lập có mẫu dương tính, đồng nghĩa với việc virus đã xâm nhập vào trong tế bào, nhân lên trong tế bào, giải phóng ra và lại xâm nhập vào tế bào khác. Đó là một con virus hoàn chỉnh.

Và thật may mắn, virus SARS-CoV đã được Viện nuôi cấy và phân lập thành công cách đây 17 năm vẫn còn lưu giữ tại phòng An toàn sinh học cấp 3 để phục vụ công tác nghiên cứu.

PGS Hằng cho biết việc định dạng được virus vô cùng quan trong. Sau một tuần nuôi cấy, phân lập, nhóm nghiên cứu tự tin đã tìm được loại virus lạ đang gây ra dịch bệnh lan rộng toàn cầu này. Kết quả này là dữ liệu tiên quyết để nghiên cứu các liệu pháp điều trị, phát triển các sinh phẩm chẩn đoán đặc hiệu và sản xuất vắc xin sau này và các nghiên cứu khác nhau.

Lúc đó, Việt Nam là một trong bốn nước phân lập thành công virus corona chủng mới tạo điều kiện cho việc sản xuất test xét nghiệm nhanh cho các trường hợp nhiễm và nghi virus corona; nâng khả năng xét nghiệm hàng nghìn mẫu bệnh phẩm mỗi ngày có thể đáp ứng được.

Thành công của nghiên cứu phân lập virus còn giúp cho nghiên cứu về độc lực của virus này trên người Việt Nam, đặc điểm lây nhiễm, giúp công tác điều trị và chống dịch hiệu quả.

Hướng tới vắc xin Made in Việt Nam

Theo TS Đỗ Tuấn Đạt – Công ty TNHH MTV Vaccine và sinh phẩm số 1 (Vaibiotech) đến nay công tác nghiên cứu và sản xuất vắc xin của Việt Nam vẫn đang diễn ra khẩn trương.

TS Đạt cho biết nhờ các kết quả nghiên cứu từ nhóm phân lập virus đã tạo tiền đề cho công ty sản xuất vắc xin Covid-19. Công nghệ sản xuất vắc xin covid-19 lần này sử dụng công nghệ tái tổ hợp trên virus Vector. Đứng trước vắc xin đại dịch, TS Đạt cho rằng đây là thách thức của các nhà nghiên cứu. Covid-19 hoàn toàn không có thời gian chờ đợi, trì hoãn vì đây là yêu cầu cấp thiết đối với cộng đồng.

Đến nay, các nhóm nghiên cứu đã giúp các nước đang phát triển như Việt Nam có thể hướng tới tương lai sản xuất vắc xin phòng Covid-19. TS Đạt chia sẻ mọi người đều mong chờ vắc xin corona đầu tiên cũng là vắc xin covid-19 có thể thương mại hóa để sử dụng. 

 Khánh Chi