Thuốc lá ở nước ta đang quá rẻ

Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với thuốc lá ở Việt Nam hiện áp dụng ở mức 70% giá xuất xưởng. Tuy nhiên khi tính theo chuẩn quốc tế là “ tỷ lệ thuế trong giá bán lẻ”, thì tỷ lệ thuế của Việt Nam (bao gồm cả thuế VAT) chỉ chiếm khoảng 35,6% giá bán lẻ thuốc lá. Tỷ lệ này thấp hơn rất nhiều so với trung bình thế giới (56%), thấp hơn đã số các nước ASEAN (Thái Lan 73%, Singapore 66%, Brunei 61,7%) và cách khá xa so với khuyến cáo của WHO (70%). Vì thuế thấp nên giá thuốc lá ở Việt Nam cũng thuộc loại rẻ nhất nên Bộ Y tế đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá.

Theo một nghiên cứu do Vital Strategy thực hiện ở Hà nội và TP.HCM vào 1/2018 cho thấy 94% thành viên nhóm không hút thuốc lá cho biết thuế thuốc lá nên tăng ít nhất 5.000 đồng/bao thuốc lá, đối với nhóm không hút thuốc lá cũng có tới 57% ủng hộ việc tăng thuế thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng. Một nghiên cứu khác do trường Đại học Thương mại phối hợp với tổ chức HealthBridge Canada, thực hiện khảo sát ý kiến của gần 600 thanh thiếu niên độ tuổi 13-24 cho thấy: đa số thanh thiếu niên nhận định giá thuốc lá hiện đang ở mức rẻ và trung bình (76,2%) và ủng hộ việc tăng thuế để tăng giá thuốc lá (83.5%).

Giải đáp vấn đề tăng thuế thuốc lá và buôn lậu, TS. Nguyễn Ngọc Anh, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Chính sách (DEPOCEN) chia sẻ kết quả nghiên cứu về buôn lậu thuốc lá thực hiện trên 3 tỉnh thuộc 3 miền Băc, Trung, Nam ở Việt nam cho biết câu chuyện mà các nhà sản xuất thuốc lá đưa ra là thuốc lá lậu trốn thuế và do đó có giá rẻ hơn, tăng thuế thuốc lá trong nước sẽ làm gia tăng buôn lậu là không đúng.

Kết quả nghiên cứu cho thấy có sự giảm sút đáng kể về tỷ lệ thuốc lá bất hợp pháp ở Việt Nam trong giai đoạn 2012 (20.7%) và 2017 (13.6%), ngay cả khi giai đoạn này Việt Nam có thực hiện tăng thuế thuốc lá (vào năm 2016). Bên cạnh đó, những nhãn hiệu thuốc lá lậu phổ biến ở Việt Nam được phát hiện bao gồm Hero, Jet, 555, Esse, Craven A.

Trong đó tính riêng Hero và Jet đã chiếm phần lớn thị phần thuốc lá lậu (84.9% năm 2012 và 83.6% năm 2017), đây là hai nhãn hiệu thuốc lá ngoại không có sản xuất trong nước. Xét về giá, kết quả nghiên cứu cho thấy thuốc lá lậu có giá cao hơn đáng kể so với thuốc lá hợp pháp. Điều này phản ánh rất rõ việc sử dụng thuốc lá lậu ở Việt Nam là do gu tiêu dùng, thị hiếu thay vì vấn đề giá. Kết quả này cũng trùng với kết quả nghiên cứu của WHO tại 76 nước. Theo đó, các quốc gia có mức giá thuốc lá thấp, thì tình trạng buôn lậu lại xảy ra nhiều hơn so với những nước có mức giá và thuế cao hơn. Bên cạnh đó, nhiều quốc gia đã kiểm soát buôn lậu thuốc lá thành công đồng thời với việc tăng cao thuế và giá bán thuốc lá.

Đánh giá tác động của tăng thuế thuốc lá đối với sản lượng và việc làm ở Việt Nam, TS.Nguyễn Thị Thu Hiền, Đại học thương mại, chia sẻ kết quả nghiên cứu cho thấy lao động trong ngành thuốc lá ở Việt Nam chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong tổng số lao động đang làm việc trong nền kinh tế (218,798 việc làm năm 2017, chiếm 0.41%), trong đó bao gồm 4,603 lao động làm trực tiếp trong ngành sản xuất thuốc lá, 50,323 lao động trong lĩnh vực trồng cây thuốc lá và 163,872 lao động trong lĩnh vực phân phối thuốc lá.

Đáng nói, việc giảm một cách đáng kể sản lượng thuốc lá là khó xảy ra trong thời gian ngắn, khả năng ảnh hưởng đến lao động ngành thuốc lá (đặc biệt lao động trồng va phân phối thuốc lá) là rất ít và có thể điều tiết. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy tăng thuế thuốc lá cao hơn còn có tác động tích cực đến việc làm trong toàn bộ nền kinh tế. Tổng số lao động quốc gia sẽ tăng lên 13.999 đến 33.831 lao động khi mô phỏng tăng thuế thuốc lá theo các phương án bổ sung thuế tuyệt đối 1.000VND, và 5.000VND bên cạnh mức thuế suất theo tỷ lệ hiện hành.

Kết quả này cũng tương đồng với báo cáo của Ngân hàng thế giới vào năm 2017 cho thấy: “Giảm nhu cầu tiêu dùng thuốc lá không có nghĩa là giảm tổng mức công ăn việc làm của nền kinh tế. Khoản chi tiêu mà những người hút thuốc dùng mua thuốc lá sẽ được chuyển sang mua hàng hóa và dịch vụ khác, thúc đẩy tạo ra công ăn việc làm khác thay thế cho việc làm mất đi trong công nghiệp thuốc lá. Điều này sẽ tạo thêm việc làm cho nền kinh tế”.