Tăng thuế thuốc lá sẽ giảm được 300.000 người tử vong mỗi năm

Tăng thuế thuốc lá: Phương án nào cho Việt Nam?

Theo thông tin từ Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá, Bộ Y tế và Văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, hút thuốc lá đang gây ra gánh nặng bệnh tật và kinh tế nặng nề cho Việt Nam. Để hạn chế hút thuốc lá, việc tăng thuế đối với mặt hàng thuốc lá là cần thiết. Các chuyên gia đã đề xuất hai phương án tăng thuế đối với mặt hàng thuốc lá.

Đề xuất hai phương án

Mục tiêu chiến lược quốc gia phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2020 là giảm tỷ lệ hút thuốc lá trong các nhóm nam giới: xuống 39% năm 2020; thanh thiếu niên (từ 15-24 tuổi): xuống 18% năm 2020.

Đối với phương án tăng thuế để đạt mục tiêu chiến lược quốc gia, chuyên gia về kinh tế thuốc lá của Tổ chức Y tế thế giới ước tính thuế thuốc lá cần tăng đủ cao để có thể tác động làm giảm 3% (tuyệt đối) tỷ lệ hút thuốc vào năm 2020. Cụ thể nên quy định từ 1/1/2020, bên cạnh biểu thuế theo tỷ lệ hiện hành, bổ sung thuế tuyệt đối với thuốc lá ở mức 2.000 đồng/bao.

Ở phương án này, số người hút thuốc sẽ giảm 1,8 triệu người, 900.000 người tránh bị tử vong sớm do hút thuốc, đồng thời doanh thu thuế sẽ tăng thêm 10.700 tỷ đồng/năm.

Đối với phương án tăng thuế tối ưu, theo các chuyên gia, hiên nay mức thuế và giá ở Việt Nam còn rất thấp, vì vậy Việt Nam nên cân nhắc một mức thuế cao hơn nữa. Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo mức thuế tối ưu Việt Nam nên áp dụng là tăng thuế tiêu thụ đặc biệt ở mức 5.000 đồng/bao. Cụ thể là từ 1/1/2020, bên cạnh biểu thuế theo tỷ lệ hiện hành, bổ sung thuế tuyệt đối với thuốc lá ở mức 5.000 đồng/bao.

Ở  phương án này, số người hút thuốc sẽ giảm 600.000 người, 300.000 người tránh bị tử vong sớm do hút thuốc, đồng thời doanh thu thuế sẽ tăng thêm 6.300 tỷ đồng/năm.

Hạn chế của phương pháp thu thuế tiêu thụ đặc biệt hiện hành

Theo các chuyên gia, Việt Nam hiện đang áp dụng loại hình thuế tiêu thụ đặc biệt theo tỷ lệ phần trăm dựa trên giá xuất xưởng – là biện pháp thu thuế tồn tại một số nhược điểm như khó xác định được giá thực của sản phẩm, từ đó gây khó khăn trong việc xác định chính xác giá tính thuế, tạo kẽ hở cho việc chuyển giá của nhà sản xuất.

Thêm vào đó, cách thu thuế này làm tăng khoảng cách về giá giữa các dòng sản phẩm thuốc lá, người tiêu dùng dễ chuyển sang các thương hiệu giá rẻ hơn khi thuế tăng thay vì bỏ thuốc lá.

Đồng thời, phương pháp này cũng khuyến khích sản xuất thuốc lá giá rẻ (do tỷ lệ thuế được tính trên giá sản phẩm, giá thấp thì mức thuế phải trả thấp), từ đó làm tăng khả năng tiếp cận và sử dụng thuốc lá của thanh thiếu niên.

Theo Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá, Bộ Y tế và Văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, thuế tuyệt đối là biện pháp thu thuế tiêu thụ đặc biệt đơn giản và hiệu quả hơn.

Thuế tuyệt đối áp dụng một mức thuế đồng nhất trên tất cả các bao thuốc lá, qua đó giúp giảm chênh lệch giá giữa các dòng sản phẩm thuốc lá. Cách áp thuế này giúplàm giảm những sản phẩm thuốc lá giá rẻ, từ đó giúp giảm sự tiếp cận và sử dụng thuốc lá của thanh thiếu niên.

Cách áp thuế này cũng làm giảm nguy cơ chuyển giá giữa nhà sản xuất và các công ty phân phối, giúp cơ quan chức năng dễ quản lý và dễ dự đoán về mức thu ngân sách từ thuế.

Thực tế hiện nay, trên thế giới, số lượng các quốc gia áp dụng hệ thống thuế theo tỷ lệ đang ngày càng giảm xuống, và có xu hướng chuyển đổi sang hệ thống thuế tuyệt đối hoặc thuế hỗn hợp.

Tại khu vực Đông Nam Á, đa số các quốc gia (7 trên 10) hiện áp thuế tuyệt đối hoặc hỗn hợp. Chỉ còn lại 3 quốc gia còn đang áp dụng thuế theo tỷ lệ bao gồm Campuchia,  Myanmar và Việt Nam.

Do vậy, các chuyên gia của Quỹ Phòng chống tác hại của thuốc lá, Bộ Y tế và Văn phòng Tổ chức  Y tế Thế giới (WHO) tạiViệt Nam khuyến nghị Việt Nam nên bổ sung thuế tuyệt đối ở mức 2000 đồng hoặc tối ưu là 5000 đồng/bao thuốc lá từ 2020.

Bên cạnh đó, thuế thuốc lá nên được tăng thường xuyên để theo kịp mức tăng thu nhập và lạm phát. Thuế thuốc lá nên tăng cho tới khi đạt 70% hoặc hơn trong giá bán lẻ, như khuyến cáo của WHO.