Quan chức không giải trình được tài sản bất minh: Kiện ai, ai kiện?

Với tiêu đề "Không giải trình được nguồn gốc tài sản bất minh, quan chức sẽ bị kiện ra tòa", đăng trên báo Dân trí, sau đó báo Thanh tra đăng tải lại, nội dung viết: “Thanh tra Chính phủ cho rằng, để đảm bảo cho việc kê khai được chính xác, trung thực nhằm kiểm soát có hiệu quả hơn tài sản, thu nhập của người kê khai, dự thảo Luật Phòng chống tham nhũng đã mở rộng căn cứ xác minh tài sản, thu nhập so với quy định hiện hành, bao gồm: Khi có căn cứ việc kê khai không trung thực, không giải trình hợp lý; khi có tố cáo về việc kê khai tài sản, thu nhập; quy định việc xác minh bắt buộc đối với những người dự kiến bầu, bổ nhiệm, phân công giữ chức vụ và hưởng phụ cấp trách nhiệm từ 0,9 trở lên nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức liêm chính hoặc khi người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị xét thấy cần xác minh tài sản, thu nhập của người được dự kiến bầu, bổ nhiệm, cử giữ chức vụ và được hưởng phụ cấp trách nhiệm dưới 0,9 trong cơ quan, tổ chức, đơn vị mình”.

Việc xử lý tài sản, thu nhập kê khai không trung thực, không được giải trình một cách hợp lý là quy định mới được dự thảo luật đưa ra nhằm thể chế hóa chỉ đạo của Đảng về việc nâng cao hiệu quả thu hồi tài sản tham nhũng.

Cụ thể, dự thảo quy định, qua xác minh kết luận tài sản, thu nhập thực tế của người có nghĩa vụ kê khai lớn hơn tài sản, thu nhập đã kê khai thì cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập có trách nhiệm yêu cầu cơ quan quản lý thuế xem xét, xử lý và truy thu thuế nếu người có nghĩa vụ kê khai giải trình được một cách hợp lý nguồn gốc của phần tài sản, thu nhập chênh lệch hoặc khởi kiện vụ án dân sự tại Tòa án có thẩm quyền để phán quyết về quyền sở hữu đối với phần tài sản, thu nhập chênh lệch nếu không giải trình được một cách hợp lý.

Kết quả xử lý tài sản, thu nhập kê khai không trung thực, không được giải trình một cách hợp lý phải được công khai cho nhân dân được biết”.

Với nội dung này có thể hiểu: “Nếu quan chức không giải trình được nguồn gốc tài sản sẽ bị khởi kiện dân sự về quyền sở hữu tài sản”. Dư luận cho rằng, nếu điều này được thông qua thì không những tính khả thi rất thấp mà còn có thể sai bản chất vấn đề. Nhiều người cho rằng, khách thể cần bảo vệ của hành động tham nhũng chính là “trật tự công”, hành vi tham nhũng đã xâm hại đến lợi ích nhà nước xã hội. Do đó không thể dùng biện pháp dân sự để “khởi kiện” được.

Trước những thắc mắc của dư luận xung quanh vấn đề nguyên tắc và tính khả thi của quy định trong dự thảo Luật phòng chống tham nhũng sửa đổi, bổ sung, PV Infonet đã có cuộc trao đổi với luật sư Nguyễn Kiều Hưng, Hãng luật Giải Phóng (Đoàn luật sư Tp HCM) về vấn đề này.

Thưa luật sư, với tình trạng thu hồi tài sản tham nhũng thấp gây thiệt hại cho nhà nước, đồng thời không có sức răn đe, khiến người tham nhũng có ý đồ "hy sinh đời bố củng cố đời con", luật sư có đánh giá gì về biện pháp ngăn ngừa tình trạng này trong dự thảo luật phòng chống tham nhũng mà cơ quan soạn thảo đề cập đến?

Tôi nhớ không lầm, cũng trên Infonet, tôi đã từng có ý kiến về vấn đề này. Theo tôi, các giải pháp chống tham nhũng ở nước ta chưa căn cơ, nói cụ thể hơn là chưa trị được cái gốc của tham nhũng. Và khi chúng ta không kiểm soát được cái gốc, thì đừng mong thu hoạch được phần ngọn. Có nghĩa, chúng ta không kiểm soát được tham nhũng cũng đồng nghĩa không thể kiểm soát được tài sản tham nhũng. Vì vậy, trước khi trình Quốc hội, các nhà làm luật cân nhắc thật kỹ về việc đưa các giải pháp vào luật, tránh trường hợp luật ban hành nhưng không khả thi.

 Có ý kiến cho rằng, cơ quan soạn thảo đã nhầm lẫn rất cơ bản, khi việc quan chức không chứng minh được tài sản của mình, chính là xâm hại đến khách thể là "trật tự công" lại được quy định thành "có thể khởi kiện" kiểu dân sự?

Người có hành vi tham nhũng thì tuỳ theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Vấn đề xử lý tài sản trong tham nhũng, cũng tùy theo đó mà xử lý theo con đường hành chính hoặc bồi thường dân sự trong hình sự. Không có quan hệ dân sự nào tồn tại ở đây cả. Vì vậy, nếu báo chí đưa là đúng thì đưa vào dự thảo quy định cơ quan có chức năng kiểm tra, xử lý tham nhũng có quyền khởi kiện dân sự là không phù hợp.

Nếu quy định "có thể khởi kiện", ai sẽ có quyền khởi kiện?

Thủ tục khởi kiện chỉ áp dụng trong quan hệ hành chính, dân sự theo Luật tố tụng hành chính và Bộ luật tố tung dân sự. Các hành vi tham nhũng quy định tại Luật phòng, chống tham nhũng không thuộc phạm vi áp dụng của 2 luật tố tụng này. Vì vậy, không tồn tại khái niệm “có thể khởi kiện”.

Không lẽ, cơ quan quản lý quan chức này đi kiện chính người của mình?

Tất nhiên là không rồi.

Việc kê khai tài sản hiện nay vẫn còn "trong vòng bí mật" thì theo luật sư, việc xác minh tài sản có thể thực hiện được không?

Rất khó, nếu thiếu sự giám sát công khai của người dân và thiếu đi các công cụ kiểm soát tham nhũng căn cơ. Ví dụ, bằng cách nào để kiểm soát nguồn tiền hợp pháp hay không hợp pháp, bằng cách nào để chứng minh tài sản nhờ đứng tên…

Luật sư nghĩ sao về quan điểm: Với tình hình nước ta, cần đưa tội làm giàu bất chính vào Luật hình sự?

Tôi nghĩ là chưa phù hợp, bởi rất khó để cụ thể hóa thuật ngữ “làm giàu bất chính” như thế nào cho chính xác. Hành vi làm giàu bất chính tức kiếm tiền, tạo ra tài sản từ các hành vi vi phạm pháp luật, tương ứng với từng hành vi thì áp dụng theo từng tội danh trong Bộ luật hình sự, không cần thiết phải quy định thêm một tội mới.

Xin cảm ơn luật sư!