Độc đáo tranh ghép gốm chân dung: Nét riêng tài hoa Việt

Nghệ thuật làm tranh ghép gốm chân dung không chỉ đòi hỏi tài năng mỹ thuật mà còn cần có cả trái tim của người nghệ sĩ muốn lưu giữ, phổ biến một nét tinh hoa đặc sắc của dân tộc. Bộ tranh chân dung ghép gốm Đồng Nai về 21 lãnh đạo APEC mới đây đã góp phần đưa tinh hoa Việt ra với thế giới.

Theo nhà sử học Dương Trung Quốc, tranh ghép gốm là loại hình nghệ thuật phổ biến từ cổ xưa của nhân loại. Những phát hiện khảo cổ cho thấy, từ 5.000 – 6.000 năm trước, các nước như La Mã, Hy Lạp… đều đã có nghệ thuật này, mỗi nơi có một sắc thái độc đáo riêng.

“Tuy nhiên, tôi chưa bao giờ được nhìn những sản phẩm có sắc thái, khả năng thể hiện một cách mỹ thuật mà lại chân thực như bộ tranh ghép gốm chân dung lãnh đạo APEC do nhóm họa sĩ từ Đồng Nai thực hiện (được sử dụng làm quà tặng của Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc gửi các lãnh đạo tham dự Hội nghị cấp cao APEC tại Đà Nẵng đầu tháng 11/2017 – PV). Món quà này đã nhận được sự thích thú, tán thưởng của các vị thượng khách dự APEC”, ông Dương Trung Quốc nhấn mạnh.

Họa sĩ Mai Văn Nhơn tại Triển lãm Tranh ghép gốm Đồng Nai “Chân dung lãnh đạo các nền kinh tế APEC 2017” ở Bảo tàng Mỹ thuật Hà Nội tháng 11/2017.

Từ những mảnh gốm sứ nhiều màu được nung ở nhiệt độ cao, các nghệ nhân tài hoa đã sử dụng nghệ thuật thủ công tinh xảo để cắt ghép từng miếng ghép phù hợp, sử dụng chất liệu kết dính để dán ghép lên bề mặt một cách tỉ mỉ, chính xác đến từng chi tiết nhỏ, tạo nên những đường nét rất có hồn cho từng tác phẩm, lột tả thần thái, tính cách, đặc điểm riêng có của từng nhân vật. Đây thực sự là những bức tranh quý, thể hiện tài năng, trí tuệ, sự khéo léo, sáng tạo của các nghệ nhân Việt Nam nói chung và các nghệ nhân ở Đồng Nai nói riêng.

Người có công rất lớn trong việc đưa nghệ thuật tranh ghép gốm chân dung đến với công chúng là nghệ nhân Mai Văn Nhơn, nguyên cán bộ của Sở Ngoại vụ tỉnh Đồng Nai, hiện là Phó Ban Quản lý Khu công nghiệp tỉnh Đồng Nai.

Xuất thân từ một gia đình họa sĩ, nghệ nhân gốm dân gian (cha là cụ Mai Văn Nhu, một họa sĩ kỳ cựu ở Long Thành - PV), ông Mai Văn Nhơn luôn nung nấu ý tưởng làm thế nào để đưa nghệ thuật tranh gốm độc đáo của Việt Nam đến với thế giới.

Tham gia nhiều sự kiện quốc tế diễn ra tại Việt Nam, ông nhận ra sự thiếu vắng những món quà tặng vừa đẹp, tinh tế, vừa giàu ý nghĩa mà chuyển tải được bản sắc văn hóa đặc sắc của Việt Nam đến với bạn bè thế giới. Thấy một số người gắn đá quý để làm tranh, người con của đất Đồng Nai, vùng đất cổ truyền nổi tiếng về gốm sứ, đã nảy ra ý tưởng dùng gốm để làm tranh chân dung, điều mà ông chưa thấy có ai làm trước đó.

Tranh ghép gốm chân dung được công chúng đánh giá cao về sự độc đáo, tinh tế.

Làm tranh ghép gốm chân dung rất khó. Muốn thể hiện được độ nổi độ chìm ở trên khuôn mặt một con người thì cần phải có nhiều màu men gốm, và sự xê dịch về sắc màu phải hết sức tinh tế. Sau rất nhiều ngày kiên nhẫn tìm tòi nghiên cứu (mua hẳn lò nung riêng đặt ở nhà, rất nhiều đêm thức canh lò tới 2 – 3 giờ sáng - PV), giờ đây, nhóm nghệ nhân Mai Văn Nhơn và các cộng sự ở Đồng Nai đã chủ động được bảng màu với hàng nghìn màu men, muốn màu nào có màu đó. Đây là thành công rất lớn để có thể mang lại cho đời những bức tranh ghép gốm chân dung tinh tế, đặc sắc, độc đáo.

Bên cạnh sự đa dạng về men màu, một nét độc đáo nữa trong tranh gốm chân dung của ông Mai Văn Nhơn là cách xử lý chất liệu.“Thông thường, khi làm tranh gốm, các nghệ nhân hay dùng các viên gốm có sẵn hình vuông, tròn, chữ nhật… rồi ghép lại. Còn ở đây, mỗi viên màu được đặt vào là một hình đa giác được cắt thủ công từng viên một (nhiều viên chỉ mỏng 1mm) để có thể diễn tả mềm mại, tinh tế được từng cái lông mi, từng nét của bờ môi…”, nghệ nhân Mai Văn Nhơn cho biết.

Có thể nói, làm tranh ghép gốm chân dung là công việc không những làm bằng tay mà làm bằng cả trái tim. Những bức tranh ghép gốm chân dung được hình thành từ đất, nước, lửa và cả lửa trong trái tim của người nghệ sĩ.

Tranh ghép gốm chân dung Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump.

Trong bối cảnh nghề làm gốm ở Đồng Nai đang dần mai một, hầu hết các lò gốm ở ven sông Đồng Nai đều đã tắt lửa, những bức tranh ghép gốm chân dung của họa sĩ Mai Văn Nhơn và các cộng sự đang góp phần mở ra một hướng đi mới cho địa phương: phát triển tranh ghép gốm để gia tăng thu nhập cho người làm nghề gốm và lưu giữ những nét tinh hoa đặc sắc của dân tộc Việt.

Hơn thế, từ đây có thể thổi luồng sinh khí mới cho người lao động, các nghệ nhân làm gốm ở Đồng Nai, sau đó lan tỏa sang Bình Dương, Bát Tràng, Thổ Hà, Hương Canh…, tạo bước khởi sắc mới cho gốm Việt hiện đại.