Chi bộ Nhà tù Hỏa Lò đã tham gia chia lửa với Điện Biên như thế nào?

Du khách nước ngoài đi thăm Di tích nhà tù Hỏa Lò ngày nay. Ảnh minh họa: Internet

Tại Hỏa Lò, nắm bắt được tình hình, Chi bộ nhà tù đã đề ra chủ trương quan trọng: Biến nhà tù thành "mặt trận thứ hai", "chia lửa với Điện Biên" tiêu diệt sinh lực địch. Ý tưởng này đã được thực hiện bằng nhiều cuộc đấu tranh liên tiếp phản đối chế độ hà khắc của nhà tù và đưa ra nhiều yêu sách, đòi thực hiện công ước quốc tế với tù binh... làm cho địch ăn không ngon, ngủ không yên. Chúng phải huy động binh lính xông vào trại đàn áp anh em như đưa xuống hầm tối, cùm ở xà lim 2, cùm tại trại. Anh em tù liền tuyệt thực dài ngày để phản đối khiến địch phải nhượng bộ, Nguyễn Hữu Trí thủ hiến Bắc Kỳ phải "vào cuộc"... Thấy vậy, chúng phải tăng cường hàng tiểu đoàn lính người dân tộc thiểu số, lính lê dương về đây tuần tra canh gác sợ tù bạo động.

Khi biết tin giao tranh trên chiến trường Điện Biên Phủ đang đi vào giai đoạn quyết liệt nhất, ta và địch giằng co nhau từng quả đồi, mét đất... trong Hỏa Lò, chúng tôi như "mở cờ trong bụng" khi hằng ngày, thấy xuất hiện nhiều thêm những "bạn tù" mới nhập trại. Họ là những người lính bên kia chiến tuyến, thuộc nhiều binh chủng, quân chủng như lính dù, pháo binh, quân thứ lưu động, bảo chính đoàn... Vì không chấp nhận cảnh chết chóc phi nghĩa, nên những người lính này đã đào ngũ, phản chiến và đã bị bắt đưa về đây. Thông thường, lính đào ngũ không quay lại chiến trường, nhưng vì thiếu quân và muốn sử dụng lính ngụy làm bia đỡ đạn, nên thực dân Pháp chủ trương vẫn sử dụng lính đào ngũ. Nhiệm vụ của chúng tôi là vận động, thuyết phục để số lính này khi bị bắt buộc quay về Điện Biên sẽ trở thành "đội quân có súng tịt nòng"...

Sẵn tư tưởng bi quan, chán nản, nên khi được tác động tư tưởng, đa số lính đào ngũ đều nghe theo. Họ tâm sự, bản thân họ cũng chỉ là những nạn nhân bị bắt đi lính cho Pháp, họ không muốn phản lại dân tộc mình, song cũng không biết phải làm thế nào để tìm đường về với gia đình... Anh em tù chính trị, tù binh liền bày cho họ một số mẹo để tạo bệnh như: Uống lá đu đủ để toàn thân phù nề; lấy hột quả gấc đắp vào mang tai cho sưng tấy lên thành bệnh quai bị; nhịn ăn cho cơ thể suy kiệt, không còn sức ra trận nếu địch cố tình không buông tha, thì khi ra chiến trường phải tự sát thương vào phần mềm; hoặc khi tham chiến thì quay súng bắn chỉ huy, chỉ thiên, tìm cơ hội đầu hàng bộ đội Việt Minh được hưởng chính sách khoan hồng về với gia đình.

Dự đoán khả năng địch thua trận tại Điện Biên Phủ sẽ cay cú thủ tiêu tù chính trị, tù binh ở Hỏa Lò, Chi bộ nhà tù lập kế hoạch đấu tranh với địch. Xây dựng lực lượng chiến đấu bảo vệ, giải phóng tù nhân, báo cáo với quận ủy nội thành để chỉ đạo phối hợp. Chi bộ nhà tù quyết định phải lập ngay danh sách tù chính trị, tù binh đang bị giam cầm trong nhà lao Hỏa Lò gửi ra qua đường dây tuyệt mật để chị Nguyễn Thị Chắt, chị Đoàn Thị Ngọc tìm cách chuyển tận tay đồng chí Văn Tiến Dũng (bạn tù Hỏa Lò 1930-1945) - Trưởng đoàn đàm phán Quân đội ta tại Hội nghị quân sự Trung Giã. Đây là một tài liệu quan trọng, chống địch thủ tiêu tù hoặc đưa tù nhân vào miền Nam và làm cơ sở cho việc trao đổi tù binh giữa ta và địch.

Chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc thắng lợi, Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết. Chúng tôi tổ chức mừng thắng lợi bằng các tiết mục văn nghệ. Tiếng hát vang vọng trong lao tù, vượt qua những bức tường hòa cùng với niềm vui của nhân dân Hà Nội.

Thực dân Pháp ra lệnh đưa tù nhân lên hai xe cam-nhông có xe tống đạt và nói rằng để đưa đi trao trả, nhưng kỳ thực là chúng chuyển địa điểm giam giữ để dễ bề đàn áp, thủ tiêu. Chi bộ cử đại biểu đấu tranh đòi cho biết rõ mục đích chuyển tù mới chịu lên xe. Chúa ngục nói, tôi chỉ biết làm theo mệnh lệnh.

Chi ủy nhanh chóng chuẩn bị sẵn sàng đối phó âm mưu của địch đem tù nhân vào miền Nam hoặc thủ tiêu, sắp xếp lực lượng trên các xe để mỗi xe đều có người lãnh đạo đấu tranh, người chỉ huy chiến đấu với địch. Đồng chí Nguyễn Ngọc Kiền (An già)-bí thư chi bộ, Nguyễn Đình Cần, Ngô Doãn Xương đi xe đầu, đồng chí Nguyễn Đức Nhân (Lê Toàn)-chi ủy, đồng chí Đa, Thứ đi xe cuối cùng. Tôi nhắc Hồng Vân, Bá Đảng bí mật mang theo cờ, biểu ngữ, truyền đơn... đi vòng vo mãi mới đến Nhà Tiền, chúng tiếp tục vi phạm điều khoản đã thỏa thuận về đối xử với tù binh chiến tranh. Chúng tiếp tục giam giữ tù nhân trong các phòng thiếu ánh sáng, ăn uống tồi tệ, thiếu nước uống, nước tắm, tù binh đau ốm không có thuốc và không được nhận tiếp tế của gia đình. Tù nhân kiên quyết đấu tranh đòi được trao trả tù binh, hoặc trả về Hỏa Lò để chờ trao trả.

Nhận được báo cáo, Thành ủy Hà Nội và cơ sở bên ngoài đã theo sát tình hình, kịp thời tổ chức người nhà tù nhân và đông đảo đồng bào kéo đến Nhà Tiền đấu tranh phản đối địch, đòi được gặp chồng con, đòi phải đưa tù nhân đi trao trả ngay...

Cuối cùng, địch phải đưa tù nhân trở lại Hỏa Lò và được gặp người nhà trước khi đưa đi trao trả chính thức. 54 tù chính trị-tù binh được trao trả đợt cuối cùng ở "Căng-ong" Hỏa Lò. Cũng trao đổi đợt này, tại Việt Trì, Phú Thọ, về phía Pháp có những sĩ quan cao cấp như Lơ-pa, Sác-tông... là những tên bị ta bắt trong Chiến dịch Biên Giới. Theo công ước quốc tế, tù binh mỗi bên bắt được đều hưởng những tiêu chuẩn ngang bằng như quân nhân tại ngũ. Chúng tôi được phát quần áo nhà binh Pháp, còn tù binh Pháp cũng được phát quần áo bộ đội... Ngay sau khi được trao đổi, một số tù binh Pháp lân la xin bộ đội Việt Minh chiếc mũ nan có lưới vải dù, ca-men có chữ Việt-Trung-Xô. Xin những kỷ vật của tù binh Việt Nam như nhẫn đá, bát làm bằng gáo dừa (chạm trổ), khăn thêu đôi chim hòa bình, với dòng chữ "Đợi anh, anh sẽ về", túi xách thêu Tháp Rùa, Hồ Gươm... làm kỷ niệm, nói lời biết ơn chính sách khoan hồng của Cụ Hồ đối với tù binh, hàng binh rồi họ hô to Việt Nam-Hồ Chí Minh-Điện Biên Phủ-Võ Nguyên Giáp.

Theo Nguyễn Đình Cần/QĐND