Trung Quốc lập AIIB lôi kéo cả thế giới, Mỹ bị "bỏ rơi"?

Tạp chí National Interest nhận định, thay vì coi sự trỗi dậy của các nước đang phát triển là mối đe dọa tới vị trí số 1 trên thế giới, Mỹ nên coi đây là cơ hội để tái khẳng định vị thế lãnh đạo của mình bằng cách thay đổi quan điểm để chấp nhận một trật tự thế giới mới. 

Trong cuộc khủng hoảng kinh tế ở Indonesia hồi tháng 5/1998, người dân nước này đã xuống đường biểu tình và yêu cầu chính phủ có những biện pháp hạ giá thành nhiều mặt hàng trên thị trường. 

Khối BRICS bao gồm 5 quốc gia thành viên là Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi.

Ngay lập tức, Qũy Tiền tệ quốc tế (IMF) đã ra tay cứu giúp nền kinh tế Indonesia thoát khỏi cảnh phá sản. Tuy nhiên, IMF đã yêu cầu chính phủ Indonesia thực hiện tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước, cắt giảm phần lớn chi tiêu chính phủ và thắt chặt chính sách tiền tệ. Đáng nói, mặc dù vào thời điểm đó, tỷ lệ thất nghiệp tại Indonesia ở mức rất cao nhưng giá cả một số mặt hàng thiết yếu như nhiên liệu và thực phẩm lại tăng một cách chóng mặt. 

Tình cảnh tượng tự cũng đã xảy ra ở khu vực Mỹ Latinh, châu Phi và Đông Âu. Điều đó cho thấy các chính sách cứu trợ cho cuộc khủng hoảng tài chính châu Á vào năm 1997 của IMF, đã gặp thất bại và khiến nền kinh tế khu vực này thêm phần tụt dốc. 

Trong khi đó, Ngân hàng Thế giới (WB), một trụ cột khác trong chính sách kinh tế toàn cầu do phương Tây dẫn dắt, lại thường đưa ra điều kiện đối với những dự án phát triển bao gồm việc sửa đổi thể chế pháp lý cũng như tự do bầu cử. Ngay cả những nhà quản lý ngân hàng của WB cũng luôn đặt ra mục tiêu phát tập trung vào cải cách nền dân chủ, quy định pháp luật và xây dựng những chính quyền hoạt động theo kiểu phương Tây. 

Song, mục tiêu mà các quốc gia đang phát triển hướng tới lại là tốc độ tăng trưởng kinh tế. Mong muốn này tương tự như cấu trúc phát triển của các tổ chức do Trung Quốc khởi xướng như AIIB, ngân hàng BRICS, và chương trình trao đổi mang tên "Con đường Tơ lụa". Ngay cả những nền kinh tế phát triển như Anh, pháp, Đức và Italy cũng tuyên bố gia nhập AIIB, nhằm giúp khu vực châu Á xây dựng nguồn vốn đầu tư cơ sở hạ tầng trị giá 1 ngàn tỷ USD. 

Nhưng, Mỹ lại coi AIIB là thứ vũ khí giúp Trung Quốc kiểm soát toàn khu vực châu Á. Thậm chí, Washingtin còn tạo áp lực với các đồng minh như Australia và Hàn Quốc để họ không tham gia vào AIIB. 

Chính quyền Tổng thống Barack Obama lâu nay vẫn tỏ ra nghi ngờ các chuẩn mực quản trị của tổ chức này và coi AIIB là công cụ để Trung Quốc mở rộng "quyền lực mềm". Mỹ cũng còn thúc giục các quốc gia cân nhắc về quyết định gia nhập AIIB bởi AIIB có thể sẽ trở thành đối thủ của WB hay Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB).

Vì sao các nước bớt "mặn mà" với WB, IMF?

Khác với WB và IMF, Trung Quốc cam kết không can thiệp vào chuyện nội bộ của các nước nhận nguồn tài chính hỗ trợ. Đây là điều hoàn toàn trái ngược với chính sách đối ngoại của phương Tây. Lý do quan trọng khác là tốc độ tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc khiến nhiều quốc gia khác phải "nể phục". 

IMF luôn đặt ra những điều kiện cải cách đối với các nước nhận hỗ trợ.

Sau nhiều lần thất bại trong việc triển khai các chính sách kinh tế trên toàn cầu, IMF và WB đã có hành động thay đổi chính sách khi cho phép các quốc gia đang phát triển nhận khoản hỗ trợ kéo dài thời gian tiến hành cải cách. Song, hai tổ chức này vẫn không giấu giếm ý định biến các nước nhận nguồn hỗ trợ thành một nền kinh tế thị trường, tôn trọng giá trị xã hội và thể chế tương tự như các nước công nghiệp ở phương Tây. 

Tuy nhiên, với tâm lý chung tỏ ra thất vọng trước tính thiếu quyết đoán của IMF và WB, điều dễ hiểu lý giải vì sao các nước đang phát triển đã nhanh chóng đi tìm nguồn tài trợ khác. 

Về phía mình, Mỹ lại có những phản ứng chậm chạp trước sự hình thành và mở rộng hoạt động của AIIB, cũng như thất bại trong việc kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. 

Hồi cuối tháng Ba, ông Nathan Sheets, Thứ trưởng Bộ Tài chính Mỹ phụ trách các vấn đề quốc tế, đã buộc phải đưa ra tuyên bố mang tính "cứu vãn tình thế" rằng Washington sẽ tìm kiếm cơ hội hợp tác trong các dự án phát triển với AIIB. Và IMF cũng như WB đều có quan điểm tương tự. Theo ông Sheets, sự tham dự của Mỹ, IMF và WB sẽ giúp AIIB đạt được những tiêu chuẩn trong quản ký, môi trường đầu tư và độ minh bạch tương tự như các định chế tài chính toàn cầu hiện nay. 

Còn theo National Interest, để duy trì vị thế thống trị toàn cầu và tránh nguy cơ bị Trung Quốc soái ngôi, Mỹ cần làm 2 việc. Thứ nhất, Washington cần hiểu rằng các quốc gia nằm trong trật tự thế giới mới hình thành, không còn tin vào những nỗ lực phát triển nhằm mở rộng giá trị kinh tế và chính trị của phương Tây. Thứ hai, Mỹ cần mở rộng nhận thức về giá trị lãnh đạo trên thế giới của mình trước các nước. 

Do đó, Mỹ cần tập trung vào việc hiện thực hóa những cam kết trong Hội nghị Bretton-Woods, nơi đã cho ra đời IMF và WB. Nói cách khác, Mỹ nên sử dụng hai định chế tài chính toàn cầu này như là công cụ để điều phối chính sách kinh tế. 

Nội dung được thực hiện qua tham khảo Tạp chí National Interest. National Interest được thành lập vào năm 1985. Tạp chí thường tập trung vào vấn đề chính sách đối ngoại và những lợi ích quốc gia của Mỹ.