Trung Quốc "không vui" khi Nhật Bản xuất khẩu vũ khí

Mặc dù, hồi năm ngoái, Nhật Bản đã quyết định gỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu vũ khí ra nước ngoài song cho tới nay, chính phủ nước này vẫn tỏ ra khá thận trọng trong tiến trình hợp tác quốc phòng.

Lệnh cấm xuất khẩu vũ khí ra nước ngoài do chính phủ Nhật Bản áp đặt từ năm 1967 với 3 nội dụng chính là "không xuất khẩu các loại vũ khí sang các nước cộng sản, những nước chịu lệnh cấm nhập khẩu vũ khí của Liên Hợp Quốc và những nước liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới các cuộc xung đột quốc tế".

Nhật Bản đang đẩy mạnh xuất khẩu vũ khí và hợp tác quốc phòng với nhiều nước trên thế giới.

Song trên thực tế, lệnh cấm xuất khẩu vũ khí của Nhật Bản lại có quy mô lớn và bao trùm hơn so với nội dung quy định ban đầu. Ngay cả dưới thời lãnh đạo của Thủ tướng đương nhiệm Shinzo Abe, Nhật Bản cũng chỉ thực hiện vài thương vụ chuyển giao công nghệ với Mỹ. Tuy nhiên, tới tháng 4/2014, Nhật Bản đã có quyết định bất ngờ khi xóa bỏ lệnh cấm xuất khẩu vũ khí do nước này tự áp đặt.

Theo chính sách mới, Nhật Bản sẽ vẫn tiếp tục hạn chế xuất khẩu vũ khí sang các nước chịu lệnh cấm vận của Liên Hợp Quốc (đặc biệt là Iran và Triều Tiên) hoặc các nước đang xảy ra xung đột. Song, Tokyo cũng đưa ra trường hợp ngoại lệ khi xuất khẩu vũ khí sang các nước đóng góp vào nền hòa bình thế giới và phục vụ những lợi ích an ninh của Nhật Bản. Ngoài ra, chính phủ của Thủ tướng Abe còn cố gắng minh bạch hóa mối quan hệ hợp tác công nghệ và xuất khẩu quốc phòng nhằm ngăn các loại vũ khí của nước này được bán cho bên thứ ba.

Quan điểm này đã được thể hiện trong tuyên bố của Chánh văn phòng Nội các Nhật Bản, ông Yoshihide Suga rằng chính sách mới "sẽ đóng góp cho nền hòa bình và hợp tác quốc tế trên quan điểm chủ nghĩa hòa bình chủ động".

Ngay sau khi lệnh cấm xuất khẩu vũ khí được gỡ bỏ, hồi tháng Bảy năm ngoái, chính phủ Nhật Bản đã lần đầu tiên phê chuẩn một thương vụ mua bán vũ khí quy mô lớn. Theo thông báo của Bộ Quốc phòng Nhật Bản, Tokyo sẽ cung cấp các linh kiện chế tạo hệ thống tên lửa đánh chặn cho phía Mỹ và chuyển giao công nghệ cảm biến cho Anh.

Hệ thống tên lửa đánh chặn Patriot của Mỹ tại Israel hồi năm 2003.

Trong đó, Tập đoàn Công nghiệp nặng Mitsubishi sản xuất bộ phận cảm biến quan trọng để Mỹ tăng độ chính xác tấn công cho hệ thống tên lửa đánh chặn PAC-2. Ngoài ra, khả năng tập đoàn Mitsubishi Electric còn tham gia dự án nghiên cứu chung với Anh để cải tiến năng lực điều hướng cho các tên lửa không đối không.

Theo The Diplomat, rõ ràng, những thỏa thuận vũ khí như trên mang ý nghĩa vô cùng quan trọng trong mối quan hệ hợp tác thương mại và công nghệ giữa Nhật Bản với các nước liên quan. Song, một điều chắc chắn, việc gỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu vũ khí còn là một phần trong cuộc chơi địa chính trị quan trọng hơn. Theo đó, Nhật Bản đang đẩy mạnh tăng cường hợp tác an ninh với các nước có cùng quan điểm. Như một quan chức Bộ Quốc phòng Nhật Bản từng nói: "Tôi cho rằng nhờ việc cung cấp các linh kiện vũ khí, mối quan hệ của chúng tôi với Mỹ sẽ ngày càng gắn bó".

Ngoài ra, trong bối cảnh chi tiêu tài chính hạn hẹp trên toàn thế giới như hiện nay, việc tham gia các dự án nghiên cứu chung sẽ giúp các nước giảm bớt gánh nặng chi phí và tạo dựng sự ổn định toàn cầu. Thậm chí, với mong muốn Mỹ duy trì cam kết hỗ trợ an ninh quốc gia, Tokyo còn sẵn sàng chia sẻ gánh nặng ngân sách mà Washington phải chi cho nền quốc phòng Nhật Bản.

Mời chào hợp tác

Từ quan điểm này, Nhật Bản và Australia đã tiến tới ký kết thỏa thuận hợp tác chế tạo tàu ngầm trị giá 20 tỷ USD vào mùa đông năm ngoái. Cả Nhật Bản và Australia cùng hối thúc Mỹ duy trì cam kết duy trì an ninh tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Ngoài ra, hai nước còn nhấn mạnh thỏa thuận hợp tác chế tạo tàu ngầm thể hiện trách nhiệm của Nhật Bản và Australia trong việc đóng góp vào nền hòa bình của khu vực.

Điều đáng nói, thỏa thuận này sẽ giúp nền công nghiệp quốc phòng nội địa của Nhật Bản tăng sức mạnh cạnh tranh và giảm chi phí cũng như lấp đi khoảng trống năng lực tàu ngầm của hải quân Australia khi đội tàu lớp Collins về nghỉ hưu trong năm nay.

Nhật Bản mời chào Anh mua máy bay săn ngầm P-1.

Hồi tuần trước, Nhật Bản còn bày tỏ mong muốn hợp tác trong lĩnh vực quốc phòng với Pháp. Bởi hiện nay, cả hai nước đều đang quan tâm tới việc phát triển các máy bay không người lái và robot hoạt động dưới nước trong môi trường nhiễm phóng xạ. Nhưng điều quan tâm lớn nhất của Nhật Bản là làm sao để mối quan hệ hợp tác giữa Tokyo và Paris không làm lợi cho Trung Quốc, quốc gia đối địch của Nhật Bản trong bối cảnh Pháp vẫn đang mua bán vũ khí với Bắc Kinh.

Ngoài ra, Nhật Bản còn đề nghị phía Anh mua máy bay tuần tra săn ngầm P-1 của nước này để thay thế phi đội Hawker Siddeley Nimrod do chính Anh sản xuất. Tuy nhiên, máy bay P-1 của Nhật Bản sẽ phải tham gia cuộc đua giành bản hợp đồng trị giá 1 tỷ USD với các máy bay P-8 Poseidon của hãng Boeing.

Trung Quốc "không vui"

Điều đáng nói, những động thái bất ngờ và mở rộng hợp tác quốc phòng của Nhật Bản đã khiến Trung Quốc tỏ ra không hài lòng. Hồi tháng 2/2014, trước cả thời điểm lệnh cấm xuất khẩu vũ khí được gỡ bỏ, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh từng khẳng định: "Động cơ đằng sau và tác động của việc gỡ bỏ lệnh cấm xuất khẩu vũ khí của Nhật Bản khiến nhiều người lo lắng". Tiếp đó, tới tháng 4/2014, phát ngôn viên Hồng Lỗi cho rằng: "Việc thay đổi chính sách về quân sự và an ninh của Nhật Bản gây lo ngại cho môi trường an ninh và ổn định chiến lược trong toàn khu vực".

Tất cả lời bình luận trên đã cho thấy Trung Quốc hiện đang lo ngại rằng những bước đi mới trong chiến dịch tăng cường hợp tác quốc phòng của Nhật Bản là nhằm chống lại Bắc Kinh. Điển hình, Nhật Bản đã hỗ trợ các thiết bị phi sát thương cho lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines và Việt Nam, hai quốc gia đang hục hặc với Trung Quốc trên Biển Đông.

Nhật Bản hỗ trợ vũ khí phi sát thương cho lực lượng bảo vệ bờ biển Philippines và Việt Nam để đối phó với sự bành trướng của Trung Quốc trên Biển Đông.

Tuy nhiên, ngay cả các công ty quốc phòng tại Nhật Bản cũng tỏ ra không hài lòng với việc thay đổi lệnh cấm xuất khẩu vũ khí của chính phủ. Không giống như các tập đoàn quốc phòng trên toàn thế giới mang tư tưởng hiếu chiến, giới lãnh đạo nền công nghiệp quốc phòng Nhật Bản lại "tôn thờ" chủ nghĩa hòa bình hậu chiến tranh.

Theo Washington Post, "Các quan chức của những công ty quốc phòng lớn tỏ ra khá thờ ơ với những cuộc thảo luận về viễn cảnh mở rộng hoạt động xuất khẩu quốc phòng. Họ cũng từ bỏ cơ hội phát triển thị trường toàn cầu. Thay vào đó, họ cho rằng họ chỉ làm khi chính phủ yêu cầu".

Điển hình, phát ngôn viên Tập đoàn Công nghiệp nặng Kawasaki từng trả lời rằng công ty sẽ làm theo chính sách chỉ đạo của chính phủ liên quan tới thỏa thuận mua bán máy bay săn ngầm P-1 song không hề nhắc tới quan điểm của riêng công ty này.

Điều này cũng được thể hiện trên quan điểm của ông Akifumi Arai, chủ tịch Công ty Thương mại Tamagawa, một doanh nghiệp nhỏ phân phối bộ phận cảm biến phục vụ sản xuất ngư lôi và tên lửa. Ông nói: "Tôi cảm thấy rất vui khi vũ khí của chúng tôi được phân phối ra toàn cầu. Nhưng đáng tiếc, những vũ khí này sẽ được dùng để sát hại con người và tôi ghét điều đó".

Do đó, Thủ tướng Abe đang phải đối mặt với một bài toán khó. Bởi trước khi thuyết phục chính phủ nước ngoài mua các loại vũ khí của Nhật Bản, ông Abe cần "đả thông tư tưởng" cho giới doanh nghiệp nước nhà về mục địch mở rộng ngành công nghiệp quốc phòng nội địa và sự xuất hiện của các loại vũ khí nước này trên thế giới sẽ mang lại lợi ích cho quốc gia cũng như giúp duy trì nền hòa bình thế giới như mong muốn của Tokyo.

Nội dung được thực hiện qua tham khảo nguồn tin The Diplomat, một tạp chí có trụ sở ở Tokyo, chuyên về chính trị, văn hóa và xã hội tại khu vực Châu Á-Thái Bình Dương.