Tiến sĩ sinh học và ước mơ sở hữu công nghệ sấy dược liệu tối ưu nhất

TS Ngô Đức Phương, Viện trưởng Viện thuốc nam Việt Nam

Viện thuốc nam Việt Nam được thành lập năm 2019 với mô hình hoạt động như doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ khoa học công nghệ bao gồm: Y học dân tộc, cổ truyền; dược liệu học, cây thuốc, con thuốc; thuốc nam; thuốc dân tộc và Dược học cổ truyền.

Sau hơn một năm đi vào hoạt động từ thực tế tại những vườn thuốc nam do Viện quản lý cũng như trong quá trình đi tập huấn TS. Ngô Đức Phương, Viện trưởng Viện thuốc nam  cho biết. Việt Nam có nguồn tài nguyên cây thuốc phong phú và đa dạng.

Cộng đồng các dân tộc Việt Nam có nhiều kinh nghiệm quý báu trong việc sử dụng các loại cây cỏ sẵn có để làm thuốc chữa bệnh, bảo vệ sức khoẻ. Nguồn tài nguyên ấy bao gồm một số lượng lớn các loài, phân bố rộng rãi, nhiều loài có trữ lượng lớn, mỗi năm cung cấp hàng ngàn tấn dược liệu các loại cho nhu cầu sử dụng trong nước và xuất khẩu với giá trị kinh tế cao.

Do nhiều nguyên nhân khác nhau đã làm cho vùng phân bố tự nhiên của nhiều loài cây thuốc đã suy giảm nghiêm trọng, nhiều loài cây thuốc trước đây có thể thu hái ở tự nhiên với trữ lượng lớn thì nay chỉ còn hạn chế hoặc phải đưa vào trồng trọt để đảm bảo chủ động nguồn nguyên liệu cho sản xuất cũng như việc kiểm soát được chất lượng đầu vào.

Để có được nguồn dược liệu đảm bảo và có chất lượng tốt để sản xuất sản phẩm tốt, việc áp dụng các công nghệ trong các khâu sản xuất là điều cần thiết: trồng trọt, sau thu hoạch, chế biến, bảo quản, quy trình sản xuất sản phẩm,…

TS Ngô Đức Phương hướng dẫn sơ chế dược liệu cho bà con

Tuy nhiên, việc áp dụng các khoa học công nghệ đối với các cơ sở sản xuất nói chung, trong đó tại vườn thuốc nam mà Viện sở hữu cũng còn gặp nhiều khó khăn (nhận thức, tài chính…)

Trong khi đó, việc áp dụng khoa học công nghệ vào các bước trong quy trình sản xuất có ảnh hưởng rất lớn tới chất lượng dược liệu cho sản xuất, nhất là đối với nhu cầu xuất khẩu được liệu.

“Thực ra, trong quy trình sản xuất, chế biến dược liệu thì khâu nào cũng có nhu cầu về công nghệ. Từ việc lựa chọn cây thuốc, cho đến quá trình thu hoạch và sơ chế dược liệu sau thu hoạch cũng như bảo quản.

Trong số này, tôi tập trung vào nhu cầu công nghệ sau thu hoạch. Bởi  đây là một trong những khâu quan trọng giúp đảm chất lượng cho nguồn nguyên liệu đầu vào trong công nghiệp dược cũng như trong sử dụng làm thuốc điều trị tại chỗ”, ông Phương nhấn mạnh.

Theo ông Phương hiện nay dược liệu sau thu hoạch cũng giống như nhiều doanh nghiệp khác, việc xử lý dược liệu sau thu hoạch vẫn chủ yếu bằng phương pháp phơi/sấy theo hình thức trực tiếp (dưới ánh nắng mặt trời) và gián tiếp (qua lò sấy chuyên dụng).

Nếu phơi dược liệu, theo ông Phương gần như không ảnh hưởng đến hoạt chất nhưng có một số cây có tinh dầu thì bắt buộc phải phơi trong bóng dâm mà không thể phơi ngoài trời nắng. Chưa kể phương pháp này phụ thuộc rất nhiều vào thời tiết, trong khi đó có những loại dược liệu như củ đinh lăng, sắn …sau khi thu hoạch để phơi tự nhiên thì rất lâu khô do đó phải chuyển sang hệ thống sấy nhiệt.

Với công nghệ sấy nhiệt (nhiệt nóng), ông Phương cho rằng có thể áp dụng được với đa số dược liệu và không bị ảnh hưởng hoạt chất. Nhưng công nghệ này cũng bộc lộ những nhược điểm như phương pháp phơi- đó là không phải dược liệu nào cũng áp dụng hình thức này được (trong đó phải kể đến dược liệu có tinh dầu).  Chưa kể hệ thống sấy này hiện nay tốn kém, chi phí ban đầu cao chưa kể sau này duy trì hệ thống cũng là một bài toán cần được các doanh nghiệp tính toán.

Thứ ba, công nghệ sấy lạnh – đây là công nghệ có giá thành cao, chi phí nhiều tiền mà cũng không phải dược liệu nào cũng áp dụng được. Điều này khiến giá dược liệu đội lên nhiều.

Cuối cùng là công nghệ sấy thăng hoa- để nhiệt độ âm lạnh hẳn xuống khiến vỡ các tế bào trong mô thực vật, sau đó đưa ra sấy ở nhiệt độ bình thường. Ông Phương cho biết,  khi tế bào bị vỡ thì trong quá trình sấy nhanh, nhiệt độ thường nên có thể áp dụng được ngay cả với cây có tinh dầu. Ngoài ra, công nghệ sấy này có ưu điểm nổi trội là giữ được màu sắc sau khi hoàn thành công đoạn sấy. Do đó, công nghệ này hay được áp dụng trong làm trà hoa quả.

“Hiện công nghệ sấy thăng hoa này được coi là hiện đại nhất của công đoạn sơ chế dược liệu sau thu hoạch. Với những tính vượt trội của công nghệ sấy thăng hoa này cũng tỷ lệ thuận với giá thành tương đối đắt đỏ. Chẳng hạn như sấy đông trùng hạ thảo- nếu áp dụng công nghệ sấy thăng hoa giá thành bán ra ngoài thị trường sẽ gấp gần 10 lần so với phương pháp khác”, ông Phương cho biết.

Hải Phong