Tại sao Mỹ đột ngột đóng cửa Lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston?

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân ngày 22/7 xác nhận, Mỹ đã bất ngờ yêu cầu Trung Quốc đóng cửa Tổng lãnh sự quán tại thành phố Houston, bang Texas. Theo đó, Chính phủ Mỹ yêu cầu Chính phủ Trung Quốc đóng cửa Tổng lãnh sự quán ở Houston và sơ tán tất cả nhân viên trong vòng 72 giờ (tức là trước 4 giờ chiều ngày 24/7). Nhiều học giả về quan hệ Trung-Mỹ và luật pháp quốc tế cho rằng, đây là động thái chưa từng có của Mỹ trong lịch sử ngoại giao và quan hệ Trung-Mỹ.

Lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston, bang Texas. Nguồn: Sina.

Tại sao Mỹ bất ngờ đóng cửa Lãnh sự quán Trung Quốc?

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ, bà Morgan Ortagus hôm 22/7 tuyên bố: “Mỹ yêu cầu Trung Quốc đóng cửa Lãnh sự quán ở Houston nhằm bảo vệ thông tin cá nhân và quyền sở hữu trí tuệ của người Mỹ”. Chuyên gia về các vấn đề Mỹ của Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, ông Lữ Tường cho rằng, hành động bất ngờ của Mỹ là một đòn đau đối với Trung Quốc, làm cho Bắc Kinh không kịp trở tay và chỉ có thể phản ứng một cách bị động.

Có thông tin cho rằng, nguyên nhân thực chất của hành động này là do Mỹ muốn đưa các quan chức ngoại giao của nước này trở lại Đại sứ quán Mỹ tại Trung Quốc trong thời gian dịch bệnh Covid-19, nhưng Bắc Kinh đã gây khó khăn với lý do những người này lại không phù hợp với các biện pháp phòng bệnh của Trung Quốc.

Một số quan chức Trung Quốc cho rằng, đây chỉ là thông tin giả, trên thực tế, các Đại sứ quán và Lãnh sự quán Mỹ ở Trung Quốc đang duy trì trạng thái “phòng thủ” theo yêu cầu của Chính phủ Mỹ, bao gồm cả lãnh sự quán Mỹ tại Vũ Hán, Trung Quốc không gây ra bất kỳ trở ngại nào cho các cơ quan này.

Phát ngôn viên Uông Văn Bân cho biết, phía Mỹ cho rằng, số lượng lãnh sự quán và đại sứ quán trong quan hệ Mỹ - Trung không đối đẳng, đây chỉ là cái cớ. Trên thực tế, số lượng Đại sứ quán và Lãnh sự quán Mỹ ở Trung Quốc vượt xa so với các cơ quan của Bắc Kinh ở Mỹ.

Vụ hỏa hoạn trong Lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston. Nguồn: Sina.

Hành động của Mỹ đồng nghĩa với việc “trục xuất”

Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ của Đại học Phúc Đán, ông Tín Cường hôm 22/7 cho rằng, bản chất của hành động yêu cầu các lãnh sự quán của các quốc gia khác đóng cửa trong một khoảng thời gian ngắn không khác gì "trục xuất". Chuyên gia Lữ Tường nói rằng, việc bất ngờ đóng cửa lãnh sự quán và trục xuất các nhà ngoại giao có cùng ý nghĩa, chỉ là khác nhau về cách diễn đạt. Sau khi Đại sứ quán đóng cửa, các nhà ngoại giao cũng sẽ được yêu cầu rời đi.

Chuyên gia Mã Trình Viễn cho rằng, sự gián đoạn trong quan hệ ngoại giao không nên xảy ra, bởi vì đây là tình huống cực đoan nhất. Nếu Mỹ trục xuất các nhà ngoại giao hoặc lãnh sự quán Trung Quốc, thì Trung Quốc cũng sẽ thực hiện các biện pháp tương tự để trục xuất các nhà ngoại giao và lãnh sự quán Mỹ. Đây là tình huống nghiêm trọng, sẽ dẫn đến sự xuống cấp của các mối quan hệ ngoại giao.

Hành động của Mỹ đã vi phạm những công ước quốc tế nào?

Báo cáo của Sở Nghiên cứu Luật quốc tế của Đại học Vũ Hán cho rằng, Mỹ đã phê chuẩn Công ước Viên về quan hệ lãnh sự do Liên Hợp Quốc ban hành, đồng thời cũng phê chuẩn các Nghị định thư liên quan đến Công ước này. Trong khi đó, theo Điều 6, Khoản 2 của Hiến pháp Mỹ (the Supremacy Clause), tất cả các điều ước được Mỹ ký kết sẽ trở thành luật tối cao của đất nước.

Do vậy, việc Mỹ đơn phương yêu cầu Trung Quốc đóng cửa lãnh sự quán ở Houston mà không thông qua đàm phán song phương là một hành động cố tình bỏ qua các nghĩa vụ trong điều ước quốc tế và Hiến pháp Mỹ. Hành động này không phù hợp với tinh thuần của Hiến pháp Mỹ trong việc thực thi các điều ước mà nước Mỹ ký kết.

Ngoài ra, hành động của Mỹ cũng vi phạm điều 25, 27, 23, 30 của Công ước Viên về quan hệ lãnh sự trong việc đảm bảo thông tin tự do với mục đích công vụ, không xâm phạm, làm hư hại, kiểm tra, trưng thu tài sản, thiết bị của đại sứ quán. Trước đó, Mỹ cũng đã 2 lần vi phạm trắng trợn các nguyên tắc ngoại giao trong quan hệ với Trung Quốc vào tháng 10/2019 và tháng 6/2020.

Giáo sư tại Đại học Chính trị và Luật pháp Trung Quốc và là chuyên gia của Bộ Ngoại giao, ông Mã Trình Nguyên nhắc nhở rằng, cần chú ý xem cơ quan chính đứng sau các hành động này là Chính phủ hay cá nhân. Nếu đó là hành động của Chính phủ thì quốc gia tương ứng của chính phủ đó cần phải chịu trách nhiệm. Nếu đó là hành vi của một cá nhân, quốc gia nơi đặt trụ sở cũng phải chịu trách nhiệm ngăn chặn hành vi đó.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ, bà Morgan Ortagus. Nguồn: Sina.

Hành động của Mỹ tác động thế nào đến Trung Quốc?

Ông Lữ Tường tin rằng, rất khó để đóng cửa lãnh sự quán trong vòng 72 giờ. Houston là thành phố lớn nhất ở Texas và là một trong những bang bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi dịch Covid-19 ở Mỹ. Việc đóng cửa lãnh sự quán sẽ ảnh hưởng lớn đến Trung Quốc và những người Hoa kiều, và nó cũng sẽ ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh tư nhân và các hoạt động khác trong mối quan hệ Mỹ - Trung.

Ông cũng nhấn mạnh rằng, có nhiều thông tin cho biết, các nhân viên Lãnh sự quán Trung Quốc ở đây đã đốt “một số đồ dùng không cần thiết, trong đó có các giấy tờ đã hết hạn”. Trong những trường hợp như vậy, Mỹ cũng không có quyền đột nhập vào lãnh sự quán Trung Quốc trừ khi có một sự cố hoặc tai nạn lớn ngoài ý muốn.

Theo luật pháp quốc tế, các công ước và quy định ngoại giao, ngay cả khi đóng cửa lãnh sự quán, Mỹ vẫn phải có trách nhiệm và nghĩa vụ đảm bảo an toàn cho việc sơ tán các lãnh sự quán và nhà ngoại giao Trung Quốc, cũng như sự an toàn của tài sản.

Hành động của Mỹ sẽ gây ra hậu quả gì trong quan hệ Trung-Mỹ?

Ông Tín Cường cho rằng, đây là hành động chưa từng có trong lịch sử ngoại giao và quan hệ Trung-Mỹ, cho thấy cuộc đối đầu song phương đã leo thang nghiêm trọng. Việc yêu cầu đại sứ quán của một quốc gia đóng cửa trong một thời gian hạn chế mà không có bất kỳ cảnh báo nào sẽ mang lại thử thách lớn nhất cho quan hệ Trung-Mỹ kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao.

Phó Viện trưởng Học viện quan hệ quốc tế của Đại học Nhân dân Trung Quốc và là chuyên gia về các vấn đề của Mỹ, ông Kim Xán Vinh tin rằng, bản chất của vụ việc này là sự leo thang đối đầu chính trị và là một sự cố rất nghiêm trọng. Có thể thấy rằng một số người trong Chính phủ Mỹ đã quyết tâm tiến hành một cuộc "Chiến tranh lạnh phiên bản mới" với Trung Quốc. Các biện pháp trừng phạt, tuyên bố và các hành động khác nhau hiện đang được chính phủ Mỹ tiến hành cho thấy, sự thù địch chiến lược của Mỹ đối với Trung Quốc sâu sắc hơn so với suy đoán của quốc tế.

Các hành động của Mỹ cũng có khả năng xuất phát từ nguyên nhân bầu cử. Hiện, Tổng thống Trump đang đẩy mạnh mức độ đối đầu Trung-Mỹ để chuyển hướng sự chú ý trong nước, nhằm đạt được sự ủng hộ của cử tri cả nước. Tuy nhiên, dù là vì lý do gì thì rõ ràng hành động của Mỹ đang làm cho quan hệ Trung-Mỹ tiếp tục suy giảm.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân. Nguồn: Sina.

Trung Quốc có những “con bài” nào để đối phó với Mỹ?

Ông Mã Trình Nguyên cho rằng, nhiều khả năng Trung Quốc sẽ giảm một lãnh sự quán Mỹ tại Trung Quốc. Còn ông Tín Cường khẳng định, động thái này của Mỹ chắc chắn sẽ phải chịu một cuộc phản công từ Trung Quốc. Bắc Kinh sẽ không loại trừ việc đóng cửa Tổng lãnh sự quán Mỹ tại Hong Kong, điều này cũng sẽ có lợi cho sự ổn định của Hong Kong.

Theo một cuộc thăm dò do Thời báo Hoàn cầu thiết lập trên mạng xã hội vào ngày 22/7, hầu hết cư dân mạng Trung Quốc đều tin rằng, Lãnh sự quán Mỹ tại Hong Kong rất có thể sẽ bị đóng cửa.

Theo báo cáo của Reuters ngày 22/7, Trung Quốc đang xem xét đóng cửa Tổng lãnh sự quán Mỹ tại Vũ Hán, tuy nhiên, thông tin này chưa được Chính phủ Trung Quốc chính thức xác nhận.

Thương chiến Mỹ-Trung đặt thế giới trước hai sự lựa chọn

Tờ SRF của Thụy Sĩ nhận định, thương chiến Mỹ-Trung sẽ tiếp tục “nóng” hơn nữa trong thời gian tới.

Đức Trí (lược dịch)